KAUWEN IN DE SPIEGEL

Achilles Cools is een kunstenaar uit de Kempen. Een begaafd tekenaar, graficus en schilder, die op papier, metaal of doek vooral vogels, vlinders en planten vastlegt. Als ik zijn werken op een tentoonstelling bekijk, schieten me na het bezoek de volgende woorden te binnen: sober, beheerst, bedachtzaam, sensibel, verfijnd, intiem, zuiver, waarachtig, stil. En bovenal bemerk ik een diep respect voor de natuur.

Nu heeft Cools een merkwaardig boek geschreven. Het heet Kauwen in de spiegel. Een ontdekkingsreis door de wereld van de kauwen. Cools stichtte jaren geleden een kolonie. Meestal werkt hij thuis waardoor hij dagelijks met zijn vogels kan omgaan. Hij heeft ze tam gemaakt; verzorgt, helpt en bestudeert ze. Zijn boek is het resultaat van een geduldig en voorzichtig ervaren, observeren, experimenteren, interpreteren en nadenken. Op elke bladzijde voel je het samengaan van wetenschappelijke ernst en liefde voor het leven in de natuur. Achilles is de levensgezel en vriend van zijn vogels. Hij stelt zich op gelijke hoogte met hen en probeert zich in hun reële toestand in te leven, mijlen verwijderd van het ongevoelige manipuleren en testen van de klassieke positivisten.

Kauwen zijn bijzondere vogels, dat merk je al lezend. Ze hebben een geheugen en zijn in staat vooruit te denken. Ze overzien en interpreteren hun wereld vliegensvlug en kunnen leren. Ze communiceren met behulp van allerlei soorten ‘roepen’. Ze verdiepen zich in ingewikkelde spelletjes en houden elkaar soms voor de gek.

Cools beschrijft zijn kauwenwereld op een veelzijdige manier. Hij geeft beschouwingen over de sociale structuur, hoe de hiërarchie tot stand komt en werkt, over liefde en vriendschap, communicatie, agressie en verzoening, altruïsme, intelligentie en nog veel meer aspecten.

Ik heb zijn boek in één ruk uitgelezen. Telkens liep ik enthousiast naar mijn vrouw met de woorden: ‘Moet je dit eens horen!’ Bijvoorbeeld: kauwen beheersen de vliegkunst op een superieure wijze, zoals sperwers. Hun gezichtsscherpte is twee en half maal zo groot als die van de mens. Zonder veel inspanning kunnen ze bij sterke wind meer dan 100 kilometer per uur halen. De auteur beschrijft hun vliegprestaties erg treffend.

De meeste kauwen zijn strikt monogaam ingesteld. De paartjes gaan met veel toewijding en tederheid met elkaar om. Ze verwennen elkaar. Echtscheiding, driehoeksverhouding en overspel komen weinig voor. De koppels zingen samen zelfs duetten en oefenen vooraf duchtig.

In de kolonie wordt er nooit werkelijk gevochten tussen de leden. De auteur vond duidelijke sporen van altruïsme. Zo zijn er kauwen die jonge spreeuwen voeren. Aandoenlijk is ook het verhaal van een vogel die van Achilles het woordje ‘kom’ leerde en het daarna tegen zijn vrouwtje riep. Cools is gelukkig geen koele, ongenaakbare observator. Hij houdt van zijn vogels, is begaan met hun lot. Hij schrijft niet alleen over de kauw als soort, maar ook over individuen, vogels die hij als persoonlijkheden leerde kennen. Prachtig zijn de beschrijvingen van het karakter van respectievelijk Gert, Scharminkel, Hannibal, Roetert, en nog enkele andere kauwen.

In dit boek laat Cools zich kennen als een voortreffelijk etholoog en een overtuigd dierenbeschermer. Centraal staat het pleidooi voor een betere omgang met dieren en tegen menselijk onbegrip en arrogantie. Hij schrijft zoals hij tekent en schildert, nauwgezet en met een grote bewondering voor al wat leeft.

Kauwen in de spiegel is een goed gekozen titel van een mooi boek. Inderdaad, deze vogels kunnen zichzelf observeren in een vensterglas of in de spiegel die Cools op het dak van zijn huis plaatste. Ze hebben kennelijk een zelfbewustzijn, want ze herkennen zichzelf. Behalve de kauwen houdt dit boek ook de mensen een spiegel voor, die hen rode kaken moet bezorgen.

Kauwen bezitten een ingewikkeld geheel van gedragspatronen, dat ons, mensen, tot nadenken stemt. We moeten niet alleen de nieuwsgierigheid cultiveren om het leven van deze dieren tot in de laatste details op te sporen, maar ook de durf hebben hun gedrag met het onze te vergelijken. Kennis moet uitmonden in lering. Via de minutieuze beschrijving van het kauwengedrag wil de auteur ons laten nadenken over ons wangedrag. Hij heeft groot gelijk.

Ik hoop dat duizenden lezers zullen genieten van deze uitmuntende reportage, geschreven vanuit de onwankelbare inzet van Achilles Cools. Na het lezen zullen zij met mij dankbaar zijn dat dit boek is verschenen.

Deze tekst verscheen als woord vooraf in het boek van Achilles Cools, getiteld Kauwen in de spiegel, verschenen bij Lannoo, Tielt, 1992, 155 p.