Tình cảnh giai cấp công nhân Anh

F. Engels
Tình cảnh giai cấp công nhân Anh

GIAI CẤP VÔ SẢN CÔNG NGHIỆP MỎ

Với một nền công nghiệp khổng lồ như của nước Anh, việc khai thác nguyên nhiên liệu cũng đòi hỏi một lượng công nhân rất lớn. Nhưng về các nguyên liệu cần cho công nghiệp, thì ngoài len (do các vùng nông thôn cung cấp), bản thân nước Anh chỉ khai thác được những khoáng sản là các kim loại và than đá. Cornwall có các mỏ đồng, thiếc, kẽm và chì giàu có; Staffordshire, miền Bắc Wales và vài vùng khác khai thác được nhiều sắt; còn hầu hết miền Bắc và miền Tây Anh, miền Trung Scotland và vài nơi ở Ireland thì sản xuất rất nhiều than đá^1*.

Trong các mỏ ở Cornwall có khoảng 19.000 đàn ông, 11.000 phụ nữ và trẻ em làm việc; một phần dưới hầm lò, một phần trên mặt đất. Làm việc ngay trong hầm thì hầu hết là đàn ông và con trai trên 12 tuổi. Theo "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em" thì đời sống vật chất của những công nhân ấy hình như cũng tương đối khá, và người Anh vẫn thường khoe khoang về những thợ mỏ của mình ở Cornwall: tráng kiện, dũng cảm, khai thác các mạch quặng ở tận dưới đáy biển. Nhưng báo cáo có đánh giá khác về sức khỏe của những người ấy. Một tài liệu có nghiên cứu sâu sắc của bác sĩ Barham đã nêu rõ: không khí ở đáy hầm mỏ rất thiếu Ôxi, lại có nhiều khói bụi do dùng thuốc nổ; hít vào thì rất hại phổi, hoạt động của tim bị rối loạn, còn các cơ quan tiêu hóa bị yếu đi; rồi công việc căng thẳng, nhất là phải leo lên xuống thang (ở một số hầm mỏ, kể cả các nam giới trẻ khỏe cũng mất hơn một giờ mỗi ngày cho việc ấy, vào lúc trước và sau khi làm việc) cũng góp phần phát triển mạnh các bệnh tật ấy; thế nên những đàn ông mà từ bé đã phải xuống hầm mỏ thì còn lâu mới có thể khỏe mạnh bằng các phụ nữ làm việc trên mặt đất, và nhiều người đã chết vì lao phổi cấp tính khi tuổi còn trẻ, còn hầu hết thợ mỏ thì chết vì lao phổi mãn tính ở tuổi trung niên; công nhân đều già trước tuổi, tầm 35-45 tuổi đã mất khả năng lao động; rất nhiều người vừa mới leo thang mệt nhọc, mồ hôi nhễ nhại, phải chịu sự biến đổi đột ngột từ khí nóng trong hầm sang khí lạnh trên mặt đất, thế là các cơ quan hô hấp vốn đã bệnh tật của họ liền bị viêm cấp tính luôn, và nhiều khi dẫn đến tử vong. Việc đập và tuyển quặng trên mặt đất, do các thiếu nữ và trẻ em làm, được coi là rất tốt cho sức khỏe, vì các em được ở giữa không khí trong lành.

Trên ranh giới giữa Northumberland và Durham của miền Bắc Anh, ở Alston Moor, có những mỏ chì lớn. Các tài liệu về khu vực ấy (báo cáo của Mitchell, ủy viên tiểu ban, "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em") hầu như phù hợp với Cornwall. Ở đây cũng có vấn đề thiếu Ôxi; không khí đầy khói bụi thuốc nổ, khí carbonic và khí sulfur. Do đó thợ mỏ ở đây, cũng như ở Cornwall, đều thấp bé, và hầu hết đều mắc bệnh phổi từ năm 30 tuổi; khi đã mắc bệnh mà vẫn tiếp tục làm việc, và hầu như họ đều thế, thì bệnh ấy cuối cùng sẽ biến thành lao phổi thực sự, và tuổi thọ trung bình của họ sẽ bị giảm rất nhiều. Nếu thợ mỏ ở đây sống lâu hơn chút ít so với ở Cornwall, thì đó là vì tới 19 tuổi họ mới bắt đầu xuống hầm lò; trong khi ở Cornwall, như ta đã biết, họ làm việc đó từ 12 tuổi. Nhưng theo các thầy thuốc thì ở đây người ta hầu hết cũng chết trong khoảng 40-50 tuổi. Trong 79 thợ mỏ chết, được ghi vào sổ đăng kí chính thức của khu này, có 37 người chết vì lao phổi, 6 người chết vì hen suyễn, tuổi thọ trung bình của họ là 45. Ở vài khu dân cư gần đó như Allendale, Stanhope và Middleton, tuổi thọ trung bình lần lượt là 49, 48, 47; số người chết vì bệnh phổi chiếm lần lượt 48%, 54% và 56% tổng số tử vong. Đáng chú ý là các con số ấy chỉ được tính trên những thợ mỏ bắt đầu xuống hầm lò khi đủ mười chín tuổi. Hãy so sánh những con số ấy với cái gọi là "những bảng thống kê Thụy Điển" (các bảng thống kê tỉ mỉ về tình hình tử vong của toàn bộ cư dân Thụy Điển), được người Anh coi là tiêu chuẩn chính xác nhất để tính tuổi thọ trung bình của giai cấp công nhân Britain. Theo những bảng ấy thì tuổi trung bình của những nam giới đã qua 19 tuổi là 57,5; như thế thì tuổi thọ của thợ mỏ miền Bắc Anh đã bị rút ngắn trung bình là mười năm do điều kiện lao động. Nhưng cũng không nên quên là các bảng thống kê Thụy Điển chỉ nói tới tuổi thọ trung bình của công nhân, và đó là số tuổi mà giai cấp vô sản sống được, trong điều kiện khó khăn của chính giai cấp ấy; vậy nên số tuổi đó chắc chắn thấp hơn mức trung bình. Ở khu này cũng có các quán trọ và chỗ ngủ, giống như cái mà ta đã thấy ở các thành phố lớn; sự bẩn thỉu, hôi thối và chen chúc ở đây cũng hệt như thế. Mitchell từng đến một gian buồng dài 18 foot, rộng 15 foot, ở trong có 14 cái giường, cái này xếp chồng lên cái kia thành hai dãy như trên tàu thủy; đó là chỗ ngủ của 42 nam giới và 14 đứa trẻ. Không có lỗ thông hơi; dù suốt ba đêm, không ai ngủ ở đó, nhưng gian buồng vẫn hôi thối và ngột ngạt đến nỗi ông Mitchell không thể ở lại đó một phút nào. Và sẽ thế nào khi có 56 người ở đó, trong một đêm hè nóng nực! Và đó không phải là cái boong của một tàu buôn nô lệ của Mĩ, mà là chỗ ở của "những người Britain bẩm sinh tự do"!

Bây giờ hãy nói đến những ngành chủ yếu của công nghiệp mỏ nước Anh: những mỏ sắt và than đá, mà "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em" đã phân tích chung, và cũng rất tỉ mỉ, đúng như tầm quan trọng của vấn đề ấy đòi hỏi. Hầu hết phần thứ nhất của báo cáo là về tình cảnh của công nhân hai ngành ấy. Ở trên, tôi đã mô tả kĩ về tình cảnh công nhân công nghiệp, thế nên bây giờ tôi có thể viết vắn tắt, cho vừa với khuôn khổ cuốn sách này.

Các mỏ than và sắt có phương pháp khai thác khá giống nhau, và đều sử dụng lao động của trẻ em 4-7 tuổi, nhưng hầu hết là trên 8 tuổi. Việc của chúng là chuyển quặng hoặc than đào được từ nơi khai thác đến đường xe ngựa, hoặc đến mỏ chính; hay là đóng mở các cửa ở giữa các bộ phận trong mỏ, để công nhân và quặng đi qua. Trông những cửa ấy thường là những đứa bé nhất; chúng phải ngồi một mình suốt 12 giờ mỗi ngày, trong những lối đi chật hẹp, tối om, và thường là ẩm ướt; thậm chí không có đủ việc làm, và không thể tránh khỏi sự buồn chán đến mụ cả người đi, vì quá nhàn rỗi. Ngược lại, việc chuyển than và quặng thì rất nặng nề, vì phải kéo những chiếc thùng lớn, không có bánh xe, chất đầy than hay quặng, trên nền hầm lồi lõm; phải lội qua bùn hoặc nước, leo lên dốc cao, đi theo những hầm nhỏ đến nỗi chỉ có thể bò qua. Vì vậy, việc này được giao cho các em trai và em gái lớn hơn. Tùy theo tình hình mà có một công nhân lớn kéo chiếc thùng; hoặc có hai đứa trẻ, một đứa kéo, một đứa đẩy. Việc đào quặng hoặc than, thường là của đàn ông hoặc thanh niên khỏe mạnh trên 16 tuổi, cũng rất nặng nhọc. Ngày làm việc thường dài 11-12 giờ, nhiều khi dài hơn, ở Scotland còn lên đến 14 giờ; mà rất hay phải làm việc gấp đôi thời gian đó, thế nên mọi công nhân đều phải ở dưới hầm lò suốt 24 giờ, có khi tới 36 giờ. Lại thường không có giờ nghỉ cố định để ăn, thế là công nhân chỉ được ăn khi thật đói, và tranh thủ được chút thì giờ rỗi.

Tình cảnh bên ngoài của thợ mỏ được mô tả chung là tương đối khá, tiền lương của họ thì cao hơn, so với công nhân nông nghiệp ở các vùng xung quanh (thực ra là số công nhân nông nghiệp đó hay bị đói ăn); trừ vài vùng ở Scotland và khu mỏ than Ireland, vốn là các nơi hết sức nghèo đói. Ta sẽ còn có dịp nhìn nhận lại cách đánh giá ấy về tình cảnh của công nhân mỏ, dù sao thì nó cũng chỉ dựa trên việc so sánh với tình cảnh của giai cấp nghèo khổ nhất nước Anh. Bây giờ, hãy xem xét những hậu quả tai hại mà phương pháp khai thác mỏ hiện nay gây ra, rồi độc giả sẽ phán xét xem: liệu có tiền lương nào đền bù được những nỗi khốn khổ mà công nhân phải chịu đựng.

Những đứa bé chuyển quặng và than đều kêu là công việc quá mệt nhọc. Ngay cả trong những xưởng mà công nhân bị bóc lột tàn khốc nhất, ta cũng chưa bao giờ thấy tình hình kiệt sức phổ biến và cao độ như thế. Mỗi trang của báo cáo đều có nhiều ví dụ. Thường thì bọn trẻ cứ về đến nhà là lăn ra ngủ, ngay trên nền nhà lát đá, bên bếp lò, thậm chí chúng không thể ăn uống gì; cha mẹ chúng phải bế chúng đi rửa ráy và đặt lên giường, ngay trong lúc chúng đang ngủ. Thậm chí có lúc mệt quá, chúng lăn ra ngủ ngay giữa đường; đến khuya, cha mẹ chúng phải đi tìm và đưa chúng về nhà, khi đó chúng cũng đang ngủ. Thường thì có lẽ cứ tới chủ nhật là chúng dùng phần lớn thời gian để ngủ, để lấy lại chút sức lực sau một tuần làm việc mệt lử. Chỉ một số ít đến nhà thờ và trường học, các thầy giáo thường phàn nàn rằng chúng luôn ở tình trạng ngái ngủ và uể oải, dù chúng rất thích học. Với phụ nữ thì tình hình cũng vậy. Người ta bắt họ phải lao động quá sức một cách vô cùng tàn nhẫn. Tất nhiên là sự mệt mỏi đến mức cực kì đau đớn như thế không thể không ảnh hưởng tới cơ thể công nhân. Hậu quả đầu tiên của kiểu lao động này là cơ bắp phát triển không đều: các cơ ở tay, chân, lưng, vai, ngực, được sử dụng nhiều trong lúc kéo và đẩy, thì phát triển quá độ; phần còn lại của cơ thể thì còi cọc, vì thiếu dinh dưỡng. Tệ nhất là cơ thể không lớn được hay lớn chậm: hầu hết thợ mỏ đều thấp bé, trừ những ai ở Warwickshire và Leicestershire, vì họ được làm việc trong điều kiện đặc biệt thuận lợi. Sau nữa là tuổi dậy thì đến rất chậm với cả nam lẫn nữ, ở con trai thường lên tới 18 tuổi. Ủy viên tiểu ban Symons đã gặp một cậu 19 tuổi, mà các bộ phận trong cơ thể, trừ hàm răng, chỉ như một đứa trẻ 11-12 tuổi. Sự kéo dài thời thơ ấu ấy thực ra chỉ là dấu hiệu của sự chậm phát triển, và tất nhiên sẽ có hậu quả về sau. Trong điều kiện đó, và với tình hình cơ thể suy yếu như vậy, lại thêm tư thế làm việc luôn gò bó, thì những hậu quả hay gặp nhất là: cẳng chân cong, đầu gối khẳng khiu, chân chữ bát, vẹo cột sống, và các tật khác. Chúng phổ biến tới mức: dù ở Yorkshire, Lancashire hay Northumberland và Durham, nhiều người, trong đó có thầy thuốc, đã xác nhận rằng: chỉ nhìn thân hình là biết ngay ai là thợ mỏ, trong đám hàng trăm người. Đặc biệt, phụ nữ bị lao động ấy làm hại nhiều nhất: cơ thể họ ít khi được hoàn toàn bình thường, nói đúng ra là hầu như không bao giờ hoàn toàn bình thường. Báo cáo cũng có nhiều bằng chứng rằng: lao động trong các mỏ và hầm lò đã làm biến dạng xương chậu của phụ nữ, do đó họ sinh đẻ khó, thậm chí chết khi sinh. Ngoài những tật loại ấy ra, công nhân mỏ than, cũng như công nhân các mỏ khác, còn bị nhiều bệnh nghề nghiệp; mà nguyên nhân thì rất dễ thấy từ điều kiện lao động. Trước hết là các bệnh đường ruột: ăn không ngon, đau bụng, buồn nôn và nôn, đó là biểu hiện hay gặp; khát nước dữ dội, nhưng để giải khát, họ chỉ có thứ nước bẩn và âm ấm ở trong mỏ. Hoạt động của hệ tiêu hóa bị phá hoại, do đó mà các bệnh khác kéo đến. Theo lời chứng của nhiều người thì công nhân mỏ thường bị các bệnh về tim; nhất là to tim, viêm tim, viêm màng tim, hẹp van tim, hẹp động mạch chủ; mà nguyên nhân đều là lao động quá mức. Bệnh thoát vị hầu như phổ biến, cũng là hậu quả trực tiếp của việc các bắp thịt bị quá căng thẳng. Cũng một phần vì nguyên nhân ấy, và một phần do không khí trong hầm mỏ đầy bụi, khí carbonic và khí mỏ (việc này thực ra dễ tránh), nên đã xuất hiện nhiều bệnh phổi đau đớn và nguy hiểm, nhất là suyễn; ở vài vùng, bệnh này có trong hầu hết thợ mỏ than ở tuổi tầm bốn mươi, ở một số vùng khác thì ngay từ ba mươi tuổi, khiến họ mất sức lao động rất nhanh. Dĩ nhiên là hiện tượng khó thở bắt đầu sớm hơn nhiều, trong những công nhân làm việc dưới các hầm mỏ ẩm ướt; ở vài nơi của Scotland, công nhân bị khó thở vào khoảng 20-30 tuổi, lúc đó thì phổi có bệnh rất dễ bị viêm và sốt nóng. Một bệnh nghề nghiệp của các công nhân ấy là bệnh "đờm đen" (black spittle), sinh ra do bụi than nhỏ li ti lọt vào phổi; triệu chứng là suy nhược toàn thân, nhức đầu, khó thở, khạc ra đờm đặc và đen. Ở vài nơi thì bệnh này còn nhẹ, nhưng ở các nơi khác, nhất là Scotland, thì nó là vô phương cứu chữa; ở đấy, ngoài các triệu chứng kể trên biểu hiện nặng hơn, còn có những hiện tượng như: hơi thở ngắn và khò khè, mạch đập nhanh (tới hơn 100 lần/phút), ho khan; bệnh nhân ngày càng gầy yếu, mất sức lao động nhanh. Ở Scotland, mắc bệnh này bao giờ cũng chết. Theo bác sĩ McKellar ở Pencaitland, Đông Lothian, ở các hầm mỏ thông gió tốt thì nói chung không có bệnh ấy, nhưng những công nhân từ các mỏ thông gió tốt mà chuyển tới các mỏ thông gió kém thì hay bị bệnh đó. Vậy, bệnh này xuất hiện chỉ là vì các chủ mỏ tham lợi nên không dùng thiết bị thông gió tốt. Thấp khớp cũng là bệnh chung của các công nhân mỏ, trừ những ai ở Warwickshire và Leicestershire, chủ yếu là do nơi làm việc ẩm ướt gây ra. Kết quả của các bệnh ấy là thợ mỏ ở mọi khu vực, không trừ nơi nào, đều già rất sớm, từ 40 tuổi (có chút chênh lệch ở mỗi vùng) là không làm việc được nữa. Gần như không thợ mỏ nào có thể làm việc tới 45-50 tuổi. Theo các tài liệu chứng minh tổng quát, thì công nhân mỏ cứ đến 40 tuổi là già. Đó là với các công nhân đào than; còn các công nhân bốc vác, thường phải khuân những tảng than nặng xếp vào thùng, thì từ 28-30 tuổi đã trở nên già; thế nên ở các khu mỏ than có câu ngạn ngữ rằng: Công nhân bốc than, chưa kịp trẻ đã già rồi. Công nhân mỏ than già sớm như vậy, tất nhiên cũng chết sớm, vậy nên rất ít gặp người già 60 tuổi trong bọn họ; ngay trong các mỏ ở miền Nam Staffordshire, có trang thiết bị khá, cũng chỉ ít người sống được tới tuổi năm mươi. Công nhân già trước tuổi như vậy, nên dĩ nhiên là ở đây, cũng như ở công xưởng, thường thấy nhiều cha mẹ thất nghiệp, phải sống nhờ vào con nhỏ. Nếu tóm tắt các hậu quả của việc lao động ở mỏ than, thì ta có thể đồng ý với lời của bác sĩ Southwood Smith, một trong các ủy viên tiểu ban: một mặt vì thời thơ ấu kéo dài, mặt khác do tuổi già đến sớm, nên thời kì sung sức nhất của đời người bị rút ngắn rất nhiều, và tuổi thọ thường bị giảm đi. Tất cả những cái đó cũng là món nợ mà giai cấp tư sản phải gánh!

Tất cả những điều nói trên chỉ là tình hình trung bình của các mỏ nước Anh. Nhưng còn nhiều mỏ có điều kiện làm việc tồi tệ hơn rất nhiều, nhất là ở những mỏ khai thác các lớp than mỏng. Khi đào than mà phải gạn bỏ một phần cát và đất sét dính vào than thì giá than đắt quá, thế nên chủ mỏ chỉ cho đào mạch than, không cho đụng đến cát và đất sét; vậy là các hầm ở nơi khác thường cao 4-5 foot hoặc hơn, thì ở đây thấp đến nỗi không đứng được. Công nhân phải nằm nghiêng, tì khuỷu tay xuống đất mà cuốc than. Tư thế ấy gây nên sưng khớp khuỷu tay, và khi phải quì mà làm việc, thì họ bị sưng khớp đầu gối. Phụ nữ và trẻ em kéo than, họ dùng dây và xích, đôi khi luồn qua háng; người phía trước vừa bò vừa kéo thùng than, còn người phía sau phải đẩy bằng đầu và tay. Việc đó làm đầu bị tấy lên từng chỗ, gây ra các những u và ung nhọt. Các hầm thường thì đều ẩm ướt, và công nhân phải bò lết trong nước bẩn hoặc nước mặn sâu tới vài inch, nên da họ bị lở loét. Rất dễ hình dung được rằng thứ lao động nô lệ khủng khiếp ấy đã giúp phát triển mạnh các bệnh tật vốn có của công nhân mỏ như thế nào.

Nhưng tai họa đổ xuống đầu công nhân mỏ không chỉ có thế. Trong toàn Vương quốc Britain, không có ngành nào mà tính mạng công nhân thường bị đe dọa như vậy. Mỏ than là nơi xảy ra nhiều tai nạn khủng khiếp nhất, và chúng đều là do lòng tham của giai cấp tư sản gây ra. Trong hầm mỏ thường có khí mỏ bay ra, khí ấy kết hợp với không khí thì thành một thứ khí nổ, cứ gặp lửa là nổ, giết chết mọi người xung quanh. Những vụ nổ như thế, lúc ở chỗ này, lúc ở chỗ khác, hầu như xảy ra hàng ngày. Ngày 28 tháng Chín 1844, trong hầm mỏ Haswell ở Durham, có một vụ nổ làm chết 96 người. Trong hầm còn có rất nhiều khí carbonic, tập trung ở các chỗ thấp nhất, thường cao hơn đầu người, ai vào đấy là chết ngạt. Lẽ ra những cánh cửa trong hầm mỏ có thể ngăn sự lan tràn của các vụ nổ, và sự di chuyển của các khí độc; nhưng vì người gác cửa là trẻ con, chúng thường ngủ quên hoặc lơ là trách nhiệm, nên cách đề phòng ấy chỉ là hữu danh vô thực. Nếu dùng giếng thông gió, để không khí trong hầm mỏ lưu thông, thì có thể gần như loại trừ hẳn tác dụng nguy hại của hai khí ấy; nhưng các nhà tư sản không bỏ tiền làm việc này, họ chỉ khuyên công nhân sử dụng đèn Davy, nhưng loại đèn này ánh sáng yếu quá, chẳng được tích sự gì, nên công nhân đành dùng nến thường. Khi có vụ nổ thì dĩ nhiên người ta đổ tại công nhân cẩu thả, nhưng nếu nhà tư sản chịu làm thiết bị thông gió tốt, thì hầu như không thể có vụ nổ nào. Thứ nữa, lúc nào cũng có thể xảy ra tai nạn sụp toàn bộ hoặc một phần hầm, chôn vùi công nhân hoặc làm họ trở thành tàn phế; nhà tư sản thì chỉ muốn công nhân đào hết nhẵn than trong mạch, vậy là những vụ sụt lở ấy diễn ra. Hơn nữa, dây thừng mà công nhân dùng để xuống hầm mỏ thường tồi và dễ đứt, khi đó thì những người bất hạnh ấy rơi thẳng xuống, thịt nát xương tan. Tất cả những tai nạn ấy (vì khuôn khổ cuốn sách có hạn, tôi không thể dẫn ra từng vụ một), theo tờ "Mining Journal", mỗi năm đã cướp đi chừng 1400 người. Tờ "Manchester Guardian" đưa tin, chỉ ở Lancashire mỗi tuần ít ra cũng có 2-3 vụ. Ở hầu hết các khu, các viên bồi thẩm điều tra những vụ chết người đều bị lệ thuộc vào các chủ mỏ; và kể cả nếu không phải thế, thì phán quyết cũng vẫn theo như thông lệ: "chết vì tai nạn". Ngoài ra, các viên bồi thẩm rất ít chú ý đến tình hình hầm mỏ, vì họ có hiểu gì đâu. Nhưng "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em" thì không do dự qui trách nhiệm trực tiếp cho các chủ mỏ về đại đa số những tai nạn ấy.

Về trình độ giáo dục và đạo đức của công nhân mỏ, thì theo "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em", tình hình ở Cornwall tương đối khá, ở Alston Moor thậm chí còn vượt trội; nhưng ở các khu mỏ than thì rất thấp. Công nhân sống trong những vùng hẻo lánh ở nông thôn, và khi họ đã hoàn thành công việc nặng nhọc của mình, thì chẳng còn ai quan tâm đến họ, trừ cảnh sát ra. Do đó, và vì trẻ em phải đi làm từ khi còn rất nhỏ, nên trình độ giáo dục của họ rất kém. Trường hàng ngày thì chúng không được vào học, còn trường buổi tối và trường chủ nhật thì vô dụng, vì thầy giáo chẳng ra gì. Thế nên rất ít người biết đọc, số người biết viết lại càng ít. Theo lời chứng của các ủy viên tiểu ban, thì điều duy nhất họ hiểu được là tiền lương của họ quá ít, so với công việc vất vả và nguy hiểm mà họ phải làm. Họ không bao giờ hoặc rất ít đi nhà thờ; mọi mục sư đều phàn nàn là họ rất thiếu mộ đạo. Thật ra thì họ quá kém hiểu biết về các vấn đề tôn giáo và trần thế; đến mức sự kém hiểu biết của công nhân công xưởng, mà tôi từng nói tới, cũng chưa là gì cả. Họ chỉ có khái niệm về tôn giáo qua lời chửi rủa, đạo đức của họ bị chính lao động của họ phá hủy. Sự mệt nhọc quá mức của tất cả công nhân mỏ tất yếu đẩy họ đến với tệ nghiện rượu. Về quan hệ nam nữ thì nên biết rằng: vì trong hầm mỏ rất nóng, nên đàn ông, đàn bà, trẻ em nhiều khi hoàn toàn trần truồng; và đại đa số trường hợp là hầu như không che đậy gì cả. Trong các hầm mỏ vắng vẻ, tối om, tình trạng ấy dẫn đến hậu quả gì thì ai cũng tưởng tượng được. Số con ngoài giá thú nhiều vô cùng, điều đó đã chỉ rõ rằng: ở đây, giữa những con người nửa dã man ấy, đã xảy ra những chuyện gì; nhưng nó cũng chứng tỏ là: ở đây, quan hệ tình dục ngoài giá thú chưa tệ đến nỗi biến thành nạn mại dâm, như ở các thành phố. Lao động của phụ nữ ở đây cũng có hậu quả như ở các công xưởng; nó phá hoại gia đình, làm cho các bà mẹ hoàn toàn mất khả năng làm người nội trợ.

Khi "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em" được trình lên Nghị viện, huân tước Ashley vội vàng đưa ra một dự luật tuyệt đối cấm dùng phụ nữ làm việc trong hầm mỏ, và hạn chế nghiêm ngặt việc dùng trẻ em. Dù đã được thông qua, nhưng ở hầu hết các vùng, nó vẫn là giấy lộn; vì người ta thậm chí không bổ nhiệm viên thanh tra mỏ nào để giám sát việc thi hành đạo luật đó. Ngoài ra, ở những vùng nông thôn có hầm mỏ thì rất dễ trốn tránh đạo luật ấy. Vì thế không có gì lạ khi năm ngoái, công liên thợ mỏ đã chính thức báo cho Bộ trưởng Nội vụ biết là: có hơn 60 phụ nữ làm việc ở mỏ của công tước Hamilton ở Scotland; và khi thấy báo "Manchester Guardian" đăng tin: một người con gái bị chết trong một vụ nổ ở hầm mỏ gần Wigan, nếu tôi không nhầm, thì chẳng còn ai bận tâm đến một hành động phạm pháp rõ ràng như thế. Trong một số trường hợp cá biệt, có lẽ đạo luật được tuân thủ, nhưng nói chung thì mọi việc vẫn y nguyên.

Nhưng nỗi khổ của công nhân mỏ không chỉ có thế. Giai cấp tư sản chưa thỏa mãn với việc hủy hoại sức khỏe của họ, khiến tính mạng họ bị đe dọa từng giờ từng phút, cướp đi mọi cơ hội học hành của họ; nó lại còn bóc lột họ với những phương thức bỉ ổi nhất. Ở đây, truck-system không phải ngoại lệ mà là thông lệ, và được áp dụng một cách trắng trợn nhất. Cottage-system cũng phổ biến, phần nhiều là vì cần thiết, nhưng nó cũng được dùng để tăng cường bóc lột công nhân. Ngoài ra, công nhân còn bị lừa đảo theo đủ kiểu khác: than bán ra thì tính theo khối lượng, nhưng tiền lương thì thường được tính theo đơn vị, như là "sọt"; nếu sọt than chưa đầy hẳn thì anh ta không nhận được một đồng tiền công nào, nếu nó quá đầy thì công nhân cũng không được thêm xu nào. Nếu đá sỏi của mỗi sọt than vượt quá lượng qui định, thì công nhân không chỉ bị cắt hết lương, mà còn bị phạt; nhưng việc đó do lỗi của công nhân thì ít, mà do chất lượng của mạch than nhiều hơn. Nói chung ở các mỏ than, chế độ phạt tiền tinh vi đến mức: có một anh chàng khốn khổ, sau khi làm việc cả tuần, đến lĩnh lương, thì được đốc công (mà đốc công thích thì phạt, công nhân không được báo trước) cho biết rằng: anh ta không chỉ mất sạch lương, mà còn phải nộp chừng này tiền phạt! Nói chung thì đốc công có toàn quyền trong vấn đề lương: y ghi nhận việc công nhân đã làm, rồi muốn trả công nhân bao nhiêu thì trả, mà công nhân thì buộc phải tin lời y. Ở một số mỏ, tiền lương được tính theo khối lượng, thì người ta dùng những cái cân không đúng, quả cân không được chính quyền kiểm tra; thậm chí tại một mỏ còn có luật: nếu công nhân muốn khiếu nại cân không đúng, thì phải báo cho đốc công biết trước ba tuần! Ở nhiều vùng, nhất là miền Bắc Anh, còn có tục lệ thuê công nhân cả năm; trong suốt năm ấy, công nhân không được làm cho chủ khác, nhưng chủ mỏ thì không đảm bảo việc làm cho công nhân, thế là nhiều khi họ bị thất nghiệp cả tháng; nhưng nếu đi nơi khác tìm việc, thì công nhân lại bị kết tội "phá hợp đồng", và bị tống giam sáu tuần. Một số hợp đồng khác bảo đảm rằng công nhân cứ hai tuần thì được 26 shilling tiền lương, nhưng lại không được thực hiện. Ở một vài khu, chủ mỏ cho công nhân vay một số tiền nhỏ và bắt họ phải làm việc để trả, vậy là bắt họ theo mình. Ở miền Bắc còn có cái tục lệ phổ biến là giữ của công nhân một tuần lương, để ràng buộc công nhân với mỏ. Và để hoàn tất cái chế độ nô lệ mà công nhân, vốn đã bị nô dịch, phải chịu; thì các chủ mỏ, hoặc là bạn bè thân thích của họ, lại chính là các thẩm phán hòa giải của vùng; họ có quyền hành hầu như vô hạn ở các khu nghèo nàn lạc hậu ấy, những nơi mà báo chí rất ít (mà báo chí cũng chỉ phục vụ giai cấp thống trị thôi), còn công tác cổ động chính trị thì rất yếu. Khó mà tưởng tượng được là các thẩm phán hòa giải ấy đã dùng quyền xét xử để mưu lợi cho chúng, đã bóc lột và ức hiếp những công nhân mỏ bất hạnh như thế nào.

Tình hình đó đã diễn ra trong một thời gian dài. Công nhân mỏ chỉ biết một điều: mình sống trên đời là để cho người ta róc xương róc thịt. Nhưng trong bọn họ, đầu tiên là ở những khu công xưởng, nơi mà họ tiếp xúc và chịu ảnh hưởng từ các công nhân công xưởng giác ngộ hơn, đã dần xuất hiện tinh thần đấu tranh chống sự áp bức bỉ ổi của bọn "vua than". Công nhân mỏ bắt đầu tổ chức công liên, và đôi lúc cũng bãi công. Ở các vùng có trình độ văn hóa hơn, thậm chí họ còn toàn tâm toàn lực tham gia phong trào Hiến chương. Nhưng khu mỏ than lớn miền ở Bắc Anh, hoàn toàn cách biệt với cuộc sống công nghiệp, thì luôn lạc hậu so với phong trào; tới năm 1843, sau nhiều cố gắng của phái Hiến chương, cũng như của chính các công nhân mỏ giác ngộ, tinh thần đấu tranh chung mới bùng lên. Công nhân ở Northumberland và Durham đã hoàn toàn bước vào phong trào: họ đứng đầu trong công liên thợ mỏ than toàn Đại Britain; họ mời luật sư W. P. Roberts ở Bristol, một người của phái Hiến chương, làm "tổng đại diện" cho mình; ông đã nổi tiếng qua nhiều vụ án trước kia của phái Hiến chương. Công liên ấy mau chóng phát triển tới hầu hết các khu, có đại diện ở khắp nơi; những người này tổ chức hội họp, kết nạp hội viên. Đến đại hội đại biểu lần thứ nhất, tháng Giêng 1844 ở Manchester, công liên có hơn 6 vạn hội viên; nửa năm sau, tại đại hội đại biểu lần thứ hai ở Glasgow, con số đó đã là hơn 10 vạn. Hai đại hội ấy đã thảo luận về mọi vấn đề của công nhân mỏ than, và thông qua những nghị quyết về việc bãi công qui mô lớn. Nhiều báo chí xuất bản định kì được lập ra để bảo vệ quyền lợi của công nhân mỏ, nhất là nguyệt san "The Miner's Advocate" ở Newcastle-upon-Tyne.

Ngày 31 tháng Ba 1844, tất cả các hợp đồng thuê công nhân mỏ than ở Northumberland và Durham đều hết hạn. Công nhân ủy thác cho Roberts thảo ra một hợp đồng mới, với các yêu sách như sau: 1) trả công theo khối lượng, chứ không theo đơn vị; 2) phải dùng bàn cân và quả cân thường, đã được thanh tra của chính phủ kiểm nghiệm; 3) thời hạn thuê là nửa năm; 4) bãi bỏ chế độ phạt tiền, trả lương cho toàn bộ công việc đã làm được; 5) chủ mỏ có nghĩa vụ bảo đảm cho công nhân của mình ít nhất 4 ngày lao động, hoặc 4 ngày lương mỗi tuần. Họ gửi hợp đồng ấy cho các vua than và cử một đoàn đại biểu đi đàm phán. Nhưng các chủ mỏ trả lời rằng: với họ, không có công liên thợ mỏ than nào cả; họ chỉ biết từng công nhân một, còn công liên thì họ không bao giờ thừa nhận. Họ cũng đưa ra một dự thảo hợp đồng khác, không hề nói gì tới mấy điểm trên, và dĩ nhiên là công nhân từ chối. Thế là đôi bên tuyên chiến với nhau. Ngày 31 tháng Ba 1844, 4 vạn công nhân mỏ than hạ cuốc, mọi hầm mỏ của cả hai tỉnh đều không một bóng người. Quĩ của công liên khá lớn: trong mấy tháng liền, mỗi gia đình có thể được đến 2,5 shilling trợ cấp mỗi tuần. Trong lúc công nhân dùng cách ấy để thử thách lòng kiên nhẫn của chủ mỏ, thì Roberts không quản mệt nhọc, đi kêu gọi bãi công và tiến hành cổ động, tổ chức hội họp, chạy đông chạy tây khắp nước Anh, quyên góp giúp công nhân bãi công, kêu gọi bình tĩnh và tôn trọng pháp luật; cùng lúc đó, ông mở một cuộc đấu tranh chưa từng thấy ở Anh, chống các thẩm phán hòa giải độc đoán, và các nhà tư sản thực hành truck-system. Cuộc chiến ấy bắt đầu ngay từ đầu năm. Mỗi khi có công nhân mỏ than bị thẩm phán hòa giải kết án thì Roberts tới ngay Tòa án hoàng gia, xin một Habeas Corpus², dẫn khách hàng của mình tới London, và kết quả luôn là trắng án. Ví dụ, ngày 13 tháng Giêng, thẩm phán Williams ở Tòa án hoàng gia tuyên bố trắng án cho ba công nhân mỏ than, bị thẩm phán hòa giải ở Bilston (Nam Staffordshire) kết án; tội của họ là không chịu đi làm việc ở một nơi có nguy cơ sụp, và khi họ đang ở chỗ khác thì nơi đó sụp thật! Trước đó, thẩm phán Patteson đã tuyên bố trắng án cho sáu công nhân, thế là cái tên Roberts bắt đầu trở thành nỗi sợ hãi cho các thẩm phán hòa giải kiêm chủ mỏ. Ở Preston, bốn khách hàng của Roberts bị bỏ tù, đầu tháng Hai, Roberts đến đó để điều tra vụ việc; nhưng khi ông tới thì họ đã được thả trước khi hết hạn. Ở Manchester có bẩy người bị giam; Roberts liền xin được một Habeas Corpus, và thẩm phán Wightman tuyên bố trắng án cho tất cả. Tại Prescott, có chín công nhân mỏ than bị truy tố về tội phá hoại an ninh ở St. Helens (Nam Lancashire), và bị tống giam, đợi ngày kết án; khi Roberts vừa tới thì họ được thả ngay. Những việc trên xảy ra vào nửa đầu tháng Hai. Tháng Tư, Roberts lại dùng cách ấy, giải phóng được một công nhân mỏ bị giam ở Derby, bốn người ở Wakefield (Yorkshire), và bốn người nữa ở Leicester. Tình hình tiếp diễn một thời gian, đến khi các vị "Dogberry" ấy (người ta gọi bọn thẩm phán hòa giải như vậy, theo tên một nhân vật nổi tiếng trong vở hài kịch của Shakespeare "Ầm ĩ vì chuyện không đâu" [Much Ado About Nothing]) tôn trọng công nhân hơn. Roberts cũng đấu tranh với truck-system bằng cách này. Ông lần lượt lôi từng tên chủ mỏ vô sỉ ra tòa, buộc các thẩm phán hòa giải kết tội chúng. Trước vị "tổng đại diện" nhanh như chớp và xuất hiện ở khắp nơi ấy, bọn chủ mỏ rất sợ hãi; như ở vùng Belper, gần Derby, một công ti thực hành truck-system, khi thấy Roberts tới, đã phải dán tờ yết thị như sau:

"THÔNG BÁO"
Mỏ than đá Pentrich

"Để tránh mọi hiểu nhầm, hãng Haslam thấy cần thông báo rằng tất cả công nhân của hãng sẽ được trả lương toàn bộ bằng tiền, và có thể tiêu tiền ấy ở đâu và như thế nào tùy ý. Nếu họ mua hàng ở cửa hiệu của hãng thì mua theo giá bán buôn như trước. Nhưng họ cũng không bị ép phải mua hàng ở đấy; dù là mua ở đó hay ở nơi khác, thì việc làm và tiền lương của họ vẫn như cũ".

Những thắng lợi ấy đã làm toàn bộ giai cấp công nhân Anh rất vui mừng, và công liên đã có thêm rất nhiều hội viên mới. Trong khi đó, bãi công vẫn tiếp tục ở miền Bắc. Không ai làm việc, và Newcastle, hải cảng xuất khẩu than chính, thiếu than đến nỗi phải chuyển than từ Scotland đến, dù người Anh có câu ngạn ngữ to carry coal to Newcastle³, với ý nghĩa giống như câu nói của người Hi Lạp "đem cú mèo tới Athens", nghĩa là "làm chuyện quá thừa". Lúc đầu, khi quĩ công liên còn nhiều, thì mọi việc đều ổn; nhưng gần tới mùa hè, cuộc đấu tranh trở nên rất khó khăn với công nhân; họ lâm vào cảnh khốn cùng, hết tiền, vì tiền đóng góp của công nhân mọi ngành trên toàn nước Anh vẫn còn quá ít so với số người bãi công; họ phải mua chịu của cửa hàng bán lẻ, với các điều kiện rất bất lợi; tất cả báo chí, trừ vài tờ báo vô sản, đều phản đối họ; giai cấp tư sản, ngay cả số ít người có tinh thần chính nghĩa, muốn giúp những người bãi công, thì cũng chỉ được biết những tin tức dối trá về vụ việc, trên những tờ báo của Đảng tự do và đảng Tory; một đoàn đại biểu gồm mười hai công nhân mỏ đã tới London, được giai cấp vô sản thủ đô quyên góp một số tiền, nhưng vì số người cần cứu tế quá nhiều, nên số tiền ấy không thấm vào đâu. Dù vậy, công nhân mỏ vẫn kiên định; hơn thế nữa, dù các chủ mỏ và bọn tay sai có thái độ thù địch và khiêu khích bằng mọi cách, họ vẫn bình tĩnh chịu đựng. Không có hành động báo thù nào, không có kẻ phản bội nào bị đánh đập, cũng không có vụ trộm cắp nào. Cứ thế, cuộc bãi công kéo dài bốn tháng liền, và các chủ mỏ vẫn không có hi vọng giành thắng lợi. Nhưng trước mắt chúng còn có một lối thoát. Chúng nhớ tới cottage-system, chúng nhớ rằng: nhà ở của những công nhân quật cường ấy là sở hữu của chúng. Đến tháng Bẩy, chúng đòi công nhân trả nhà; một tuần sau, 4 vạn người bị đuổi ra đường. Thủ đoạn ấy được áp dụng với sự tàn bạo ghê gớm. Người ốm yếu, người già, em bé, và cả sản phụ, đều bị lôi khỏi giường một cách tàn nhẫn, và bị ném xuống các mương rãnh bên đường. Một tên tay sai còn túm tóc một phụ nữ có thai mà lôi ra phố. Rất nhiều quân lính và cảnh sát tập trung ở gần đấy, sẵn sàng dùng vũ khí, chỉ chờ có dấu hiệu phản kháng; hoặc có hiệu lệnh của bọn thẩm phán hòa giải, là những kẻ chỉ huy vụ khủng bố dã man ấy. Nhưng công nhân vẫn bình tĩnh chịu đựng. Bọn chủ mỏ chỉ mong công nhân bạo động, chúng cố dùng mọi thủ đoạn để khiêu khích công nhân chống lại, rồi mượn cớ đó để dùng quân đội mà kết thúc cuộc bãi công; nhưng những công nhân mỏ bị đuổi ra đường ấy vẫn nhớ lời dặn của người "tổng đại diện", không hề lay chuyển; họ lặng lẽ dọn đồ đạc ra những bãi cỏ lầy, hoặc những cánh đồng đã gặt, và chịu đựng. Một số người không tìm ra chỗ nào cả, đành cắm trại trên các mương rãnh ven đường; một số khác phải dựng trại trên đất đã có chủ, họ bị truy tố vì đã "gây thiệt hại 1/2 penny", và bị phạt tiền 1 Bảng, tất nhiên là họ không trả nổi, đành chịu ngồi tù. Những con người ấy, cùng gia đình họ, đã ở ngoài trời như thế hơn tám tuần, giữa mùa hè mưa tầm tã của năm ngoái (năm 1844); chẳng còn gì khác để trú ngụ, ngoài tấm khăn trải giường in hoa; chẳng còn sự giúp đỡ nào khác, ngoài số tiền trợ cấp ít ỏi của công liên, và khoản bán chịu ngày càng ít đi của các cửa hàng bán lẻ. Bấy giờ, huân tước Londonderry, người có nhiều mỏ than lớn ở Durham, đã dùng cái phẫn nộ cao quí của ông ta để đe dọa các chủ cửa hàng bán lẻ trong "thành phố của ông ta" là Seaham, và cấm họ bán chịu cho những công nhân ngang bướng "của ông ta". Trong suốt thời kì bãi công, vị huân tước "cao quí" ấy đã trở thành một anh hề, vì ông ta thỉnh thoảng lại hạ cho công nhân những "sắc lệnh" huênh hoang, lố bịch, kém mạch lạc và vô tác dụng, chỉ tổ làm trò cười cho cả nước^4*. Vì dùng mọi biện pháp mà chẳng ăn thua, bọn chủ mỏ liền bỏ rất nhiều tiền để thuê công nhân từ Ireland và những vùng hẻo lánh của Wales, là những nơi chưa có phong trào công nhân, đến làm việc trong mỏ của chúng. Thế là cuộc cạnh tranh trong công nhân được tái lập, lực lượng công nhân bãi công tan rã. Các chủ mỏ bắt công nhân từ bỏ công liên, chấm dứt quan hệ với Roberts, và chấp nhận các điều kiện mà chúng đưa ra. Thế là cuộc đấu tranh vĩ đại, kéo dài năm tháng, của công nhân chống chủ mỏ, kết thúc vào đầu tháng Chín; một cuộc đấu tranh do những người bị áp bức tiến hành, với sự ngoan cường và dũng cảm, đầy giác ngộ và khôn khéo, đáng để ta hết lòng kính phục. Một cuộc đấu tranh như vậy đòi hỏi một trình độ cao đến thế nào, về văn hóa chân chính của nhân loại, về nhiệt tình và sự kiên định, của một khối quần chúng 4 vạn người; mà như ta đã biết, "Báo cáo của tiểu ban điều tra về lao động trẻ em" năm 1840 còn miêu tả họ như những người hoàn toàn dã man và không chút đạo đức! Nhưng sự áp bức phải tàn khốc đến thế nào, mới buộc được cả 4 vạn người ấy nhất tề đứng lên, như một người, như một đạo quân, không chỉ có kỉ luật mà còn có nhiệt tình và ý chí; để tiến hành cuộc đấu tranh, với sự dũng cảm và điềm tĩnh vĩ đại nhất, và chỉ dừng lại khi mà mọi sự phản kháng đã là vô nghĩa! Mà đó là cuộc đấu tranh như thế nào? Cuộc đấu tranh không phải là chống một kẻ thù nhìn thấy được, tiêu diệt được; mà là chống đói khát, thiếu thốn, bần cùng, sự không nhà không cửa; chống cái dục vọng của chính mình, cái dục vọng đang bị bọn giàu có kích thích một cách điên cuồng! Nếu công nhân dùng bạo lực, thì họ, những người tay không tấc sắt, có thể đã bị bắn giết; và chỉ vài hôm sau, các chủ mỏ có thể đã thắng lợi. Họ tuân theo pháp luật, không phải vì sợ dùi cui của cảnh sát, mà vì đã suy nghĩ và cân nhắc chín chắn; nó là minh chứng rõ nhất về sự giác ngộ và tự chủ của công nhân.

Vậy là một lần nữa, công nhân đã bị các nhà tư bản đánh bại, dù họ kiên cường tuyệt vời. Nhưng cuộc đấu tranh không vô ích. Trên hết, cuộc bãi công kéo dài 19 tuần ấy đã làm cho các công nhân mỏ than miền Bắc Anh vĩnh viễn thoát khỏi tình trạng u mê trước đây. Họ đã thức tỉnh, đã nhận thức được quyền lợi của mình và tham gia vào phong trào văn minh, đặc biệt là phong trào công nhân. Cuộc bãi công này đã bóc trần tất cả sự tàn bạo của chủ mỏ với công nhân, cuối cùng đã thức tỉnh mãi mãi tinh thần đấu tranh của thợ mỏ, và khiến ít nhất là 3/4 số người trong họ đi theo phái Hiến chương; 3 vạn con người kiên định và đầy ý chí, đã vượt qua thử thách ấy, thật là tài sản rất quí giá của phái Hiến chương. Thứ nữa, cuộc bãi công dũng cảm và hợp pháp này, cùng với đó là sự cổ động tích cực, đã tranh thủ được sự chú ý của dư luận về tình cảnh công nhân mỏ. Nhân dịp cuộc thảo luận về vấn đề thuế than xuất khẩu, Thomas Duncombe, nghị sĩ duy nhất của phái Hiến chương, đã nêu ra trước Hạ viện vấn đề tình cảnh công nhân mỏ than, đã có cơ hội đọc các đơn thỉnh nguyện của thợ mỏ ở diễn đàn nghị viện; bài diễn văn của ông đã buộc được các báo chí tư sản, khi đưa tin về những cuộc thảo luận tại nghị viện, ít ra cũng phải kể lại chính xác việc ấy. Ngay sau cuộc bãi công thì xảy ra vụ nổ ở Haswell. Roberts đến London, xin gặp thủ tướng Peel; với tư cách đại biểu của công nhân mỏ than, ông kiên quyết đòi mở cuộc điều tra tỉ mỉ về vụ việc. Ông đã đưa được các giáo sư Lyell và Faraday, là những người đầu ngành về địa chất học và hóa học của nước Anh, đến tận nơi điều tra. Chẳng bao lâu sau, lại có vài vụ nổ khác, và Roberts đã gửi các tài liệu đến tận tay thủ tướng; thế nên thủ tướng hứa là trong kì họp Nghị viện tới (tức là kì họp năm nay, 1845), nếu có thể, sẽ đưa ra một dự án về các biện pháp cần thiết để bảo hộ công nhân. Nếu trong cuộc bãi công, công nhân mỏ than không tỏ ra là những người yêu chuộng tự do và đáng kính, và nếu họ không chọn Roberts làm người cố vấn, thì sẽ không thể có những thành tích đó.

Vừa nghe tin công nhân mỏ than miền Bắc bị buộc phải từ bỏ công liên và tuyệt giao với Roberts, thì công nhân mỏ than Lancashire tổ chức ngay một công liên với tầm 1 vạn người, và bảo đảm cấp cho người tổng đại diện của họ 1200 Bảng tiền lương hàng năm. Mùa thu năm ngoái, tiền phí hàng tháng của công liên là hơn 700 Bảng, trong đó khoảng 200 Bảng dùng để trả lương cán bộ và chi phí kiện tụng, v.v.; còn lại phần lớn dùng vào việc trợ cấp cho những công nhân thất nghiệp, hoặc đang bãi công do xung đột với chủ. Vậy là công nhân ngày càng giác ngộ rằng, nếu đoàn kết lại, họ có thể trở thành một lực lượng hùng hậu, và khi tối cần thiết, họ có thể đối đầu với sức mạnh của giai cấp tư sản. Sự giác ngộ ấy là kết quả quan trọng của mọi phong trào công nhân, và công nhân mỏ than nước Anh đã có được nó, nhờ việc thành lập công liên, và nhờ cuộc bãi công năm 1844. Những công nhân mỏ ấy, mà trình độ giác ngộ và nghị lực lúc này còn thua kém công nhân công xưởng, sẽ bắt kịp rất nhanh; và có thể kề vai sát cánh với công nhân công xưởng trên mọi mặt. Cứ thế, đất dưới chân giai cấp tư sản ngày càng bị xói mòn, và nhất định một ngày kia, toàn bộ tòa nhà xã hội và nhà nước của chúng sẽ bị lật đổ, cùng với cơ sở của nó.

Nhưng giai cấp tư sản không muốn nghe những lời cảnh cáo ấy. Sự đấu tranh của công nhân mỏ than chỉ làm cho chúng thêm tàn bạo; chúng không nhìn nhận đó là bước tiến của phong trào công nhân nói chung, một bước tiến buộc chúng phải biết điều hơn; mà chỉ coi đó là cơ hội để chúng trút cơn thịnh nộ vào cái giai cấp của những kẻ điên rồ, không chịu ngoan ngoãn chấp nhận sự đãi ngộ mà họ được nhận từ trước tới nay. Giai cấp tư sản coi các yêu cầu chính đáng của người vô sản là sự bất mãn hỗn láo, sự phẫn nộ gàn dở, chống lại "trật tự do thượng đế và con người lập nên"; hay giỏi lắm cũng chỉ là thành công của "những kẻ mị dân ác ý sống bằng nghề cổ động, lười biếng và không chịu làm việc", thứ thành công mà chúng cần trấn áp bằng mọi cách. Chúng âm mưu (tất nhiên là vô hiệu) nói với công nhân rằng: những người đại diện của công liên, sống nhờ tiền lương của công liên, như Roberts, chỉ là bọn bịp bợm xảo trá, đang bòn rút của họ (những công nhân nghèo khổ) tới đồng xu cuối cùng. Khi thấy giai cấp có của điên rồ như thế, khi thấy chúng bị lòng tham làm mù quáng tới mức không nhận ra nổi các hiện tượng xã hội rõ rệt nhất của thời đại, thì người ta phải thực sự từ bỏ mọi hi vọng giải quyết vấn đề xã hội ở nước Anh theo cách hòa bình. Lối thoát duy nhất có thể là bạo lực cách mạng, và nó nhất định sẽ xảy ra.

Chú thích

1* Theo thống kê năm 1841, số công nhân làm việc trong các mỏ ở Đại Britain (trừ Ireland) là:

	Nam		Nữ		Tổng
	Trên 20 tuổi	Dưới 20 tuổi	Trên 20 tuổi	Dưới 20 tuổi	Tổng
Mỏ than	83.408	32.475	1185	1165	118.233
Mỏ đồng	9866	3428	913	1200	15.407
Mỏ chì	9427	1932	40	20	11.419
Mỏ sắt	7773	2679	424	73	10.949
Mỏ thiếc	4602	1349	68	82	6101
Các mỏ khác, không nói rõ là khai thác gì	24.162	6591	472	491	31.716
Tổng	139.238	48.454	3102	3031	193.825

Vì công nhân làm ở mỏ than phần nhiều cũng lại làm ở mỏ sắt, nên một bộ phận công nhân mỏ than (cũng như phần lớn công nhân được xếp vào mục sau cùng) cần được tính vào công nhân mỏ sắt.

2 Writ of Habeas Corpus là văn kiện thông dụng trong thủ tục xét xử ở Anh, ủy quyền cho một cấp tòa án, chiểu theo yêu cầu của đương sự, đưa người bị bắt ra tòa thẩm tra xem việc bắt đó có hợp pháp không. Dựa vào việc thẩm tra nguyên nhân bắt giam, tòa án hoặc tha bổng người bị bắt, hoặc trả về nhà tù, hoặc tạm tha có đặt cọc hay bảo lãnh. Thủ tục này do đạo luật năm 1679 qui định, không áp dụng với tội phản quốc, và có thể bị bãi bỏ theo quyết định của Nghị viện (Chú thích của người dịch).

3 "chở than đến Newcastle" (Chú thích của người dịch).

4* (Năm 1892) Trong thiên hạ không có gì mới lạ, ít ra cũng là ở Đức. Các "ông vua Stumm" của chúng ta chẳng qua chỉ là những bản sao có nguồn gốc từ nước Anh; ở tổ quốc đó của mình, nó đã bị lãng quên, và ngày nay không thể tồn tại nữa (Chú thích của Engels cho lần xuất bản bằng tiếng Đức năm 1892).

[Chương trước] [Mục lục] [Chương sau]