Ernest Mandel
Lenjinistička teorija organizacije

Uvod

Ozbiljna diskusija o istorijskoj važnosti i trenutnom značaju lenjističke teorije je moguća samo ako utvrdimo tačnu poziciju ove teorije u istoriji marksizma; da budemo precizniji, u istorijskom procesu postepenog razvoja marksizma. Ovaj proces, kao i svaki drugi, mora da se svede na njegove unutrašnje protivrečnosti kroz intimnu međusobnu vezu između razvoja teorije, i razvoja prakse trenutne klasne borbe koju vodi proletarijat.

Ako joj pristupimo na ovaj način, možemo videti da je lenjinistička teorija organizacije dijalektičko jedinstvo tri elementa: teorije trenutnog značaja revolucije za nerazvijene zemlje u imperijalističkoj epohi, (koja je postala relevantna za čitav svet u periodu opšte krize kapitalizma); teoriju isprekidanog i protivrečnog razvoja proleterske klasne svesti i njenih najbitnijih faza, koje bi trebalo međusobno razlikovati; i teoriju, u suštini marksističku, i njene specifične veze sa naukom sa jedne strane, i proleterske klasne borbe sa druge.

Kada pogledamo malo bolje, možemo videti da ove tri teorije čine, takoreći „društveni temelj“ lenjinističkog koncepta organizacije, bez kojeg bi on izgledao proizvoljno, nematerijalistički i nenaučno. Lenjinistički koncept partije nije jedini mogući. Ipak, to je jedini mogući koncept partije koji avangardnoj partiji daje istorijsku ulogu vođenja revolucije, za koju smatramo da je neizbežna, u nekom daljem periodu. Lenjinistički koncept partije ne može da se razdvoji od specifične jasne analize proleterske klasne svesti, tj. od razumevanja činjenice da politička klasna svest (nasuprot sindikalnoj ili zanatlijskoj svesti) ne raste niti spontano, niti automatski iz objektivnih razvoja klasne borbe.^[1] Lenjinistički koncept partije je zasnovan na premisi određenog stepena autonomije naučne analize, pogotovo marksističke teorije. Teoretski, iako je uslovljena razvojem klasne borbe i prvih klica proleterske revolucije, ne bi trebalo da je vidimo kao mehanički neizbežan proizvod klasne borbe, nego kao rezultat teorijske primene koja se spaja i sjedinjuje sa klasnom borbom kroz duži period sukoba. Istorija svetske socijalističke revolucije u dvadesetom veku je istorija ovakvog procesa.

Ove tri ideje predstavljaju produbljivanje marksizma, tj. ili jednu od tema koje su Marks i Engels samo pomenuli, ali nisu razradili, ili delova marksističke teorije koji su jedva bili primećivani zbog stalno odlaganog i isprekidanog objavljivanja Marksovih dela između 1880-1905.^[2] Dakle, one predstavljaju razjašnjavanje rupa (i donekle protivrečnosti) u Marksovoj analizi, ili barem, u generalno prihvaćenoj interpretaciji iste u prvih 25 godina nakon Marksove smrti.

Zanimljiva stvar u vezi sa ovim produbljivanjem Marksovog učenja, je to što, iako kreće sa različith pozicija, ide ka istoj centralnoj poenti, to jest, ka određenju posebnog karaktera proleterske ili socijalističke revolucije.

Od prethodnih revolucija, proleterska se razlikuje po četiri specifične osobine. Pri tome se ne misli samo na buržoaske revolucije, koje su detaljno bile izučavane (njima su se prvenstveno bavili Marks i Engels), nego i na one koje su mnogo manje bile podvrgnute sistematskoj, generalnoj analizi, poput seljačkih revolucija i sitnoburžoaskih revolucija protiv feudalizma; ustanaka robova i pobuna klanski uređenih društava protiv robovlasničkih, kao i seljačkih revolucija koje su se dešavale u Aziji dok se tamošnji način proizvodnje raspadao. Ove osobine joj daju poseban karakter, ali je i čine posebno teškim zadatkom, kao što je Marks i predviđao.^[3]

1. Proleterska revolucija je prva uspešna revolucija u istoriji čovečanstva koju je izvela najniža društvena klasa. Ova klasa se rešava potencijalno ogromne, ali jako ograničene ekonomske moći, i većinom je isključena iz udela u društvenom bogatstvu (ne računajući puko posedovanje potrošačkih dobara, koja se konstantno troše). Njena situacija se mnogo razlikuje od buržoazije u feudalizmu, koja je preuzela političku moć onda kada je već u svojim šakama držala ekonomsku moć društva, kao i od robova, koji nisu uspeli da sprovedu uspešnu revoluciju.
2. Proleterska revolucija je prva revolucija ikada koja svesno cilja da uništi postojeće društvo. Drugim rečima, njen cilj nije da obnovi neko prethodno stanje stvari (kao što su to činile seljačke i robovske revolucije), ili da prosto legalizuje transfer moći već postignut na ekonomskom polju, već da sprovede potpuno nov proces, koji nikada pre nije postojao, i koji je bio predviđan samo kao teorija ili program.^[4]
3. Kao i svaku drugu društvenu revoluciju, i proletersku su izazvale klasne suprotnosti i klasna borba, koja neizbežno nastaje zbog njih. Međutim, prethodne revolucije su u suštini bile zadovoljene guranjem klasne borbe sve do određene kulminacije, pošto im cilj nije bio stvaranje potpuno novog i svesno planiranog društva. Proleterska revolucija može da se sprovede samo ako klasna borba kulminira jednim ogromnim procesom, koji bi trajao godinama i decenijama. Ovaj proces bi sistematski i namerno preokrenuo sve ljudske odnose, prvenstveno nezavisnu aktivnost proletarijata, a kasnije (na ivici besklasnog društva), i svih članova društva. Dok trijumf buržoaske revolucije čini buržoaziju konzervativnom klasom (koja uprkos tome može da sprovede revolucionarne transformacije u poljima tehnike i industrije, i koja igra objektivno progresivnu ulogu u istoriji tokom dužeg perioda vremena, ali se povlači iz aktivne transformacije društvenog života, pošto je na tom polju njeni sukobi sa proletarijatom kojeg eksploatiše čine reakcionarnom), proletersko osvajanje moći nije kraj, nego tek početak revolucionarnog rada moderne radničke klase, sa ciljem stvaranja novog društva. Ovaj rad je završen tek kada ona ukine samu sebe, zajedno sa svim ostalim klasama.^[5]
4. Za razliku od svih prethodnih društvenih revolucija, koje su se odvijale unutar nacionalnog, ili čak još ograničenijeg regionalnog okvira, proleterska revolucija je po svojoj prirodi internacionalna, i svoj kraj može dostići samo u stvaranju svetskog besklasnog društva. Iako svoje prve pobede može odneti unutar nacionalnog okvira, ova pobeda će biti konstantno ugrožena i privremena sve dok klasna borba na međunarodnom nivou ne odnese odlučujuću pobedu nad kapitalom. Dakle, proleterska revolucija je svetski revolucionarni proces, koji se ne sprovodi niti uniformno, niti linearno. Okovi imperijalizma prvo pucaju na svojim najslabijim karikama, a nestalan proces rasta i opadanja revolucije se odvija po zakonu nejednakog i kombinovanog razvoja. Ovo ne važi samo za ekonomiju, već i za odnos snaga između klasa; ove dve stvari ne moraju da se automatski poklapaju. Lenjinistička teorija organizacije uzima u obzir sve ove osobine proleterske revolucije. Ona razmatra osobine ove revolucije u odnosu na, između ostalog, osobine i protivrečnosti u formiranju proleterske svesti. Iznad svega, ona izražava otvoreno ono što je Marks samo pomenuo, a što su njegovi sledbenici jedva razumeli. Naime, ne može da se dogodi ni spontano, ni organsko ukidanje kapitalističkog društva kroz konstrukciju socijalističkog. Upravo zbog jedinstvenog karaktera proleterske revolucije, ona zahteva ne samo zrelost objektivnih faktora (produbljenje socijalne krize koja izražava činjenicu da je kapitalistički način proizvodnje ispunio svoju istorijsku misiju), nego i zrelost takozvanih subjektivnih faktora (zrelost radničke klase i njenog vođstva). Ako ovi subjektivni faktori ne postoje, ili nisu prisutni u dovoljnoj količini, proleterska revolucija neće odneti pobedu, i iz njenog poraza će proizići ekonomske i društvene mogućnosti za privremeno učvršćenje kapitalizma.^[6]

Dakle, lenjinistička teorija organizacije predstavlja produbljenje marksizma, primenjeno na osnovne probleme društvene superstrukture (države, klasne svesti, ideologije, partije). Zajedno sa doprinosima Roze Luksemburg i Trockog (i takođe, u manjoj meri Lukača i Gramšija), predstavlja marksističku nauku subjektivnog faktora.

Napomene

^[1] Ovaj koncept nije izumeo Lenjin; on proizilazi iz tradicije koja vodi od Engelsa do Kauckog do klasičnih doktrina međunarodne socijaldemokratije u periodu od 1880. i 1905. „Hainfeld program” austrijske socijaldemokratije, stvaran od 1888. do 1889, eksplicitno kaže: Socijalistička svest je nešto što u klasnu borbu proletera dolazi spolja, ne nešto što se organiski razvija iz klasne borbe. 1901, Kaucki je objavio svoj članak Akadamiker und Proletarier u „Neue Zeit” (19. godina, broj 2, 17. april 1901), u kojem izražava istu ideju (str. 89) u formi koja je direktno inspirisala Lenjinovo delo „What is to be done?”.

Poznato je da Marks nikada nije razvio jedinstven koncept partije. Dok ponekad potpuno odbija ideju o avangardnoj organizaciji, ipak je formulisao koncept koji veoma podseća na „uvođenje revolucionarne-socijalističke svesti” u radničku klasu. Obratite pažnju na sledeće Marksovo pismo, iz prvog januara 1870, od izvršnog veća Prve internacionale saveznom komitetu Romanske Švajcarske:

„Englezi poseduju sve potrebne materijalne uslove za društvenu revoluciju. Ono što im fali je duh generalizacije i revolucionarna strast. To samo izvršni odbor može da popravi, i na taj način da ubrza razvoj zaista revolucionarnog pokreta u ovoj zemlji, i na taj način, svuda.”

„Veliki uspesi koje smo već postigli po ovom pitanju preispituju najmudriji i najznačajniji časopisi vladajuće klase… da ne pominjem takozvane radikalne članove Nižeg doma i Doma lordova, koji su nedavno imali poprilične insinuacije o vođama engleskih radnika. Javno nas optužuju za trovanje i zamalo gušenje engleskog duha radničke klase, i njeno vođenje ka revolucionarnom socijalizmu.” (Marks-Engels, „Werke”, [Berlin: Dietz-Verlag, 1964], Vol.16, str.381-387.)

Koncept trenutnog revolucionarnog potencijala je prvi formulisao Đerđ Lukač, u „Geschichte und Klassenbewusstsein”, naročito u njegovom „Lenin”.

^[2] Ovo je posebno tačno za značajnu marksističku kategoriju revolucionarne prakse, koja je razvijana u tada nepoznatoj „German ideology”.

^[3] U ovom smislu treba shvatiti famoznu Marksovu rečenicu na početku „The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte”, u kojoj naglašava konstantnu samokritičnu prirodu proleterske revolucije i njenu tendenciju da se vraća kroz stvari koje su naizgled već ostvarene. U vezi sa ovim, Marks takođe govori o tome da je proletarijat hipnotisan „nedefinisanom veličinom svojih ciljeva”.

^[4] U „Communist Manifesto” Marks i Engels naglašavaju da komunisti „ne postavljaju nikakav poseban princip po kojem se oblikuje proleterski pokret.” U engleskom izdanju iz 1888. Engles je zamanio reč „sektaški” sa rečju „posebni”. Na taj način, izražava to da naučni socijalizam svakako pokušava da unapredi „posebne” principe u radničkom pokreta, ali samo one koji objektivno proizlaze iz generalnog toka proleterske klasne borbe, tj. iz savremene istorije, a ne samo onima koji su specifični za određeno verovanje pojedinih sekti, tj. čisto slučajnom aspektu proleterske klasne borbe.

^[5] Ovo jasno govori Trocki u uvodu prvog ruskog izdanja njegove knjige „The Permanent Revolution” (Nju Jork: Merit Publishers, 1969). Mao je takođe više puta naglašavao važnost ove misli. U oštrom kontrastu sa njom je ideja socijalističkog načina proizvodnje, ili čak razvijenog socijalističkog društvenog sistema u kojem je prvi stadijum komunizma posmatran kao nešto nepromenljivo, a ne kao tranzicionalna faza u trajnom revolucionarnom razvoju od kapitalizma ka komunizmu.

^[6] Obratiti pažnju na Lenjinovu poznatu izreku da nema nezaustavljivih ekonomskih situacija za imperijalističku buržoaziju.

Na sledeće poglavlje

Ernest Mandel internet arhiva