Leon Trotski
De verraden revolutie
De burgerlijke wereld probeerde eerst te doen alsof ze de economische successen van het Sovjetregime niet zag – het experimentele bewijs van de toepasbaarheid van socialistische methodes. De geleerde economen van het kapitaal proberen nog vaak een diepe nadenkende stilte te bewaren over het ongeëvenaarde tempo van Ruslands industriële ontwikkeling, of beperken zich tot opmerkingen over “de extreme uitbuiting van de boerenbevolking”. Daarmee missen ze een uitgelezen kans om uit te leggen waarom de brute uitbuiting van de boeren in bijvoorbeeld China, of Japan, of in India, nooit heeft geleid tot een ontwikkeltempo, dat zelfs maar in de buurt van die van de Sovjet-Unie kan komen.
Uiteindelijk winnen natuurlijk de feiten. De boekenstalletjes in de gehele ontwikkelde wereld staan inmiddels vol met boeken over de Sovjet-Unie. En dat is niet vreemd, zulke verschijnselen zijn zeldzaam. De door blinde reactionaire haat gedicteerde literatuur slinkt zienderogen. Een aanzienlijk deel van de nieuwste werken over de Sovjet-Unie slaan een vriendelijke, zo niet juichende, toon aan. Als teken van een verbeterde internationale reputatie van de verguisde staat, kan deze overvloed aan pro-sovjet literatuur alleen maar worden toegejuicht. Sterker nog, het is onvergelijkbaar beter de Sovjet-Unie te idealiseren dan het fascistische Italië. Helaas zal de lezer in deze boeken echter tevergeefs zoeken naar een wetenschappelijke verklaring van wat er werkelijk gebeurt in het land van de oktoberrevolutie.
De geschriften van de “vrienden van de Sovjet-Unie” zijn in 3 hoofdcategorieën onder te verdelen. De hoofdmoot van de artikelen en boeken bestaat uit een dilettante journalistiek, reportages met een meer of mindere ‘linkse’ inslag. Daarnaast staan, hoewel veel pretentieuzer, de producten van het humanitaire, lyrische en vreedzame “communisme”. Als derde zijn er de schematische economische verhandelingen in de geest van het oud-Duitse kanselsocialisme. Louis Fischer en Duranty zijn welbekende vertegenwoordigers van het eerste type. Wijlen Barbusse en Romain Rolland vallen onder de categorie van “humanitaire” vrienden. Het is niet toevallig dat voor hij naar Stalin overging, eerstgenoemde over het leven van Christus schreef en laatstgenoemde een biografie over Ghandi. En, als laatste, heeft het conservatieve en schoolmeesterachtige socialisme haar belangrijkste autoriteit gevonden in het onvermoeibare Fabian-echtpaar, Beatrice en Sidney Webb.
Wat deze drie categorieën met elkaar verbindt, ondanks de verschillen, is de lakei-achtige navolging van het voldongen feit en een voorkeur voor geruststellende generalisaties. In opstand komen tegen hun eigen kapitalisme was teveel voor deze schrijvers. En daarom zijn ze des te meer bereid een buitenlandse revolutie te steunen, temeer omdat deze al in haar kanalen is teruggeëbt. Voor de oktoberrevolutie en in een aantal jaren erna, heeft geen van deze mensen of hun geestelijke voorlopers, nooit maar één gedachte gewijd aan hoe het socialisme in de wereld zou komen. Dat maakt het voor hen makkelijk om hetgeen we nu in de Sovjet-Unie vinden, als socialisme te bestempelen. Dat geeft ze niet alleen een aspect van progressiviteit, in lijn met de tijdsgeest, maar ook een bepaalde morele stabiliteit. Tegelijkertijd verplicht het hen tot niets. Deze vorm van bespiegelende, optimistische en alles behalve destructieve, literatuur heeft een zeer rustgevend effect op de zenuwen van de lezer en weet zich daarom verzekerd van een kant en klare afzetmarkt. En zo begint er langzamerhand een hele internationale school of stroming te ontstaan die zich het best laat omschrijven als bolsjewisme voor de ontwikkelde burgerij, of nog beknopter, socialisme voor radicale toeristen.
We zullen met deze school geen polemiek beginnen, omdat haar producten geen serieuze grond tot polemiek bieden. Voor hen houden de vraagstukken op, waar ze in werkelijkheid juist beginnen. Het doel van het huidige onderzoek is om op correcte wijze in te schatten wat er is, om zo beter te begrijpen wat er gaat komen. Wij zullen alleen bij het verleden stil staan, in zoverre het ons helpt in de toekomst te kijken. Ons boek zal kritisch zijn. Zij die voldongen feiten aanbidden zijn niet in staat zich op de toekomst voor te bereiden.
Het proces van de economische en culturele ontwikkeling van de Sovjet-Unie heeft al verschillende fases doorlopen, maar heeft zeker nog geen inwendig evenwicht opgeleverd. Als je je herinnert dat het de taak van het socialisme is een klassenloze maatschappij te creëren, gebaseerd op solidariteit en de harmonieuze vervulling van alle behoeften, dan is er, in die fundamentele zin, geen greintje socialisme te vinden in de Sovjet-Unie. Zeker, de tegenstellingen in de sovjet samenleving zijn zeer verschillend van de tegenstellingen van het kapitalisme. Maar desalniettemin zeer gespannen. Zij vinden haar uitdrukking in materiële en culturele ongelijkheid, repressie door de overheid, politieke groeperingen en in strijd tussen fracties. Politie-onderdrukking doet een politieke strijd vervormen en verstommen, maar schakelt deze niet uit. De verboden gedachten oefenen een constante invloed uit op het beleid van de regering, ze afremmend of juist versterkend. In deze omstandigheden kan een analyse van de ontwikkeling van de Sovjet-Unie nog geen minuut zonder die ideeën en slogans, waarover een beknotte maar gepassioneerde politieke strijd wordt gevoerd door heel het land. Hier valt geschiedenis direct samen met levende politiek.
De hoog en droog zittende ‘linkse’ mooipraters houden ervan ons te vertellen dat we buitengewoon voorzichtig moeten zijn met onze kritiek op de Sovjet-Unie, omdat we anders het proces van socialistische opbouw kunnen verstoren. Wij, op onze beurt, staan verre van de opvatting dat de Sovjetstaat een nog zwakke structuur heeft. De vijanden van de Sovjet-Unie zijn hier veel beter over geïnformeerd dan haar werkelijke vrienden, de arbeiders van alle landen. In de generale staven van de imperialistische regeringen worden nauwkeurig alle plussen en minnen van de Sovjet-Unie bijgehouden en niet alleen op basis van de openbare verslagen. De vijand kan, helaas, voordeel halen uit de zwakke kanten van de arbeidersstaat, maar nooit uit de kritiek van die tendensen, die ze zelf als gunstig voor haar beschouwen. De vijandigheid tegenover kritiek van de meerderheid van deze officiële “vrienden” verbergt in werkelijkheid de angst, niet voor de fragiliteit van de Sovjet-Unie, maar de fragiliteit van haar eigen sympathie met de Sovjet-Unie. Wij zullen rustig al deze angsten en waarschuwingen naast ons neerleggen. Het zijn de feiten en niet de illusies die bepalend zijn. Wij zijn voornemens het gezicht te tonen en niet het masker.
L. Trotski, 4 augustus 1936
P.S. Dit boek was al af en onderweg naar de drukker toen het ”terroristische” samenzweringsproces in Moskou werd aangekondigd. Uiteraard konden daarom de ontwikkelingen in dit proces niet in dit boek worden behandeld. De indicatie van de historische logica van dit proces en het feit dat vooraf al duidelijk is geworden dat het mysterie ervan ligt in een opzettelijke geheimzinnigheid, spreekt boekdelen. Sept. 1936