Geschreven: 20 augustus 1936
Bron: Nederlandstalige Trotski Bibliotheek 14. Revolutionair-Socialistische Publicaties, Groningen 2008. Door Karel ten Haaf. Facsimile-uitgaven van teksten van Trotski in het Nederlands
Vertaling: onbekend
Deze versie: spelling
Transcriptie, HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, april 2008
| Zie ook: Waarom marxisten individuele terreur afwijzen Persoonlijke daad De rol van de persoonlijkheid in de geschiedenis |
Men heeft ons, Russische bolsjewieken, dikwijls onze terreur verweten. Nog eens in de details treden van dit probleem komt mij niet bepaald nuttig voor. Het is voldoende er aan te herinneren, dat de fase van de terreur in de Russische revolutie pas begon, na de interventie der mogendheden van de Entente, die met behulp van geld en wapens opstanden tegen de Sovjetmacht georganiseerd hebben, zoals thans Hitler en Mussolini de opstand van de Franco’s hebben voorbereid en ondersteund. In die zin is revolutionaire “terreur” niets anders dan het gebruik van gewapende krachten der massa tegen de gewapende krachten van onderdrukkers en uitbuiters. Napoleon heeft na de ervaring van de grote Franse Revolutie goed begrepen, dat geen enkele grote sociale omwenteling zonder burgeroorlog en bijgevolg zonder massaterreur tot stand kan komen. Maar een revolutie kan niet door de wil verwekt worden. Zij barst uit, zoals zich Engels eens uitdrukte, als een natuurramp in de geschiedenis der mensheid. Is zij eenmaal daar, dan kan men niet meer redeneren over haar voordelen en ongemakken, zomin als men over de voordelen en ongemakken redeneren kan van de smarten der baring. Een revolutionaire partij tracht de smarten van de baring der revolutie te verkorten en aldus haar bloedige onkosten tot een minimum terug te brengen. Als er in Spanje een revolutionaire partij geweest was, zou de overwinning van het volk thans verzekerd zijn en bovendien met veel minder opofferingen zijn verkregen. In deze historische zin kan men de terreur niet verwerpen evenmin als men de geschiedenis zelf kan verwerpen.
Intussen wordt het woord terreur dikwijls gebruikt om individuele politieke aanslagen aan te duiden, wat geheel wat anders is. In de geschiedenis van Rusland heeft de individuele terreur een grote rol gespeeld, als politiek werktuig van de smalle laag der intellectuelen in haar strijd tegen het tsarisme. De marxistische tendens heeft zich in voortdurende directe strijd tegen individueel terroristische methoden ontwikkeld. Niet bij toeval. De marxisten trachtten op de sociale ontwikkeling te steunen, d.w.z. op de zich vormende arbeidersbeweging, terwijl de intellectuelen, van de massa geïsoleerd “hun revolutie” kunstmatig trachtten te verwekken, en op hun eigen gezag met behulp van bommen. Politiek ben ik sedert mijn kindsheid in de atmosfeer van de strijd tegen die avontuurlijke terroristische illusies gegroeid. Van 1897 tot 1908 heb ik talrijke artikelen geschreven en vele vergaderringen gehouden tegen de individuele terreur en voor de revolutionaire klassenstrijd. Toen in 1911 terroristische tendensen bij het proletariaat van Wenen opkwamen, heeft Friedrich Adler, de tegenwoordige secretaris van de Tweede Internationale mij verzocht een artikel over het terrorisme te schrijven, dat in de “Kampf” verscheen, die door Adler geredigeerd werd, en wel in het nummer van november 1911. Dit artikel, dat ik ook nu nog als geheel juist beschouw, plaatst de georganiseerde klassenstrijd tegenover terroristisch avonturisme.
Het hoofdargument is aldus:
“Het individuele terrorisme is in onze ogen bijzonder ontoelaatbaar, omdat het de massa in haar eigen bewustzijn verlaagt, omdat het de massa verzoent met haar onmacht en haar blikken en verwachtingen richt op de grote wreker en bevrijder.”
De ironie der geschiedenis heeft gewild, dat Friedrich Adler, die zich in 1911 met mijn artikel geheel akkoord verklaarde, vijf jaar later, gedurende de oorlog, een terroristische aanslag beging op de Oostenrijkse minister-president Stürghk. Hoewel mijn volle sympathie voor Friedlich Adler was, heb ik zijn individualistische daad, die veeleer een daad van wanhoop was, tegenover de methoden van Karl Liebknecht gesteld, die gedurende de oorlog naar een plein van Berlijn ging om een oproep tegen de oorlog te verspreiden. Onze methode is die van Karl Liebknecht en niet die van Friedlich Adler.
Ook vandaag zie ik niet de geringste reden deze stellingname inzake terrorisme te wijzigen. Als wij in de strijd tegen het tsarisme de moord op die of die minister of generaal of zelfs op de tsaar (en waarlijk niet om redenen van sympathie met die lieden) ten gunste van de massaopstand tegen het tsarisme hebben verworpen, zal geen ernstig man thans geloven, dat wij deze methode met betrekking tot de sovjetbureaucratie aanbevelen of gebruiken. De sovjetbureaucratie, die men ook sovjetaristocratie kan noemen, is zeker het grootste sociale gevaar voor de ontwikkeling van het land geworden. Maar zij kan slechts door de bewuste voorhoede van de arbeidersklasse vervangen worden in een politieke massastrijd. Die of die bureaucraat doden, betekent niets aan de algemene sociale en politieke structuur van het land veranderen, Kirov, die als slachtoffer van de aanslag van de jonge bureaucraat Nikolajev viel, werd onmiddellijk door de andere bureaucraat Zdanov vervangen. Er zijn honderden en duizenden gegadigden, altijd bereid om lege plaatsen te bezetten. De Moskouse pers spreekt in ieder geval van beweerde voorbereiding van een aanslag op Stalin. Maar Stalin zelf is slechts een eerste onder de gelijken. Heren leiders schijnen voor zichzelf dikwijls als makers van de geschiedenis en als de niet te vervangen weldoeners der mensheid. In werkelijkheid is Stalin slechts de vertegenwoordiger van de heersende kaste. De kracht van die kaste maakt hem sterk; haar intelligentie maakt hem intelligent, of liever haar list maakt hem listig. De verwijdering van Stalin zal niet veel betekenen. Molotov of een ander zal dezelfde functie vervullen met ongeveer hetzelfde succes, indien de massa passief en verstrooid blijft.
De geïsoleerde bureaucraat vreest de terreur. De bureaucratie als kaste buit elke terroristische handeling ten hare gunste uit. Wij zien dat op de duidelijkste en verschrikkelijkste manier in de Sovjet-Unie zelf. De heersende kliek heeft naar aanleiding van de moord op Kirov honderden gefusilleerd en tienduizenden naar de gevangenis gezonden of in concentratiekampen verbannen. De strijd tegen het terrorisme dient voor de bureaucratie als voorwendsel tot verstikking van de geringste oppositionele beweging, van elke kritische gedachte in het land en vooral in de heersende partij. In die omstandigheden zal het gebruik van het terrorisme voor onverschillig welke groep de meest verschrikkelijke politieke en fysieke zelfmoord zijn. Als de heersers van Moskou zulke methoden toepassen bewijst dat slechts hoe diep het politieke niveau in de Sovjet-Unie gedaald is. De ongehoorde grofheid van deze vervalsing is in de eerste plaats een weerspiegeling van de heersende laag zelf. Daarom is het van grote betekenis te zien met welke hardnekkigheid de bureaucratie zich steeds weer vastgrijpt aan de moord op Kirov. Dit feit bewijst enerzijds, dat de aanslagen althans tegen de toppen zeldzame uitzonderingen zijn. Anderzijds dat de bureaucratie deze aanslagen behoeft om haar autocratie te rechtvaardigen en te versterken. Deze behoefte verklaart het zonderlinge feit, dat men na een tussenpauze van anderhalf jaar nog eens hetzelfde juridische proces in vergrote opmaak op touw zet, dat bv. Hitler met het Rijksdagbrandproces niet heeft durven doen.
20 augustus 1936, Hoenefoss