Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren?
Bron: Vlaams Marxistisch Tijdschrift, 1987, nr. 1, maart, jg. 21
Deze versie: spelling
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
| Hoe te citeren?
Vrijwel dagelijks leest men tegenwoordig in de bladen opwekkende verhalen over de manier waarop Sovjetleider Michael Gorbatsjov zijn land wil hervormen. Het is een gouden tijd voor Kremlin-watchers. Nog even, en een correspondentschap in Moskou wordt een gegeerde journalistieke baan, een bezigheid die men benijdt, het bevoorrecht getuige zijn van een belangrijke maatschappelijke transformatie.
De politiek van Michael Gorbatsjov – ook wel perestrojka (herstructurering) genoemd – is vrij radicaal, dat is zeker. Maar zij is dat minder door de revolutionaire inhoud van de maatregelen dan wel door de mentale omwenteling die van de Rus wordt verlangd. In wezen gaan bijvoorbeeld de economische hervormingen minder ver dan de Nieuwe Economische Politiek (NEP) van 1921. Op papier was de NEP diepgaander, meer “kapitalistisch” van inspiratie. Wat nu gebeurt, kan worden bestempeld als een rationalisering van het systeem, niét het vervangen van één economisch model door een ander.
Dat doet niets af van het belang van de huidige hervormingen. Indien correct en consequent uitgevoerd, zal de impact ervan niet te onderschatten zijn. In het geval van “de wet op de individuele arbeid”, die per 1 mei van kracht werd, kan dit zelfs een breuk betekenen met de collectieve gewoontes van de Rus. En daar gaat het ook om: het concipiëren van maatregelen die het individualiseringsproces, eigen aan elke ontwikkelde industriële beschaving, begeleiden. Het is bijvoorbeeld opvallend dat samen met de antialcoholcampagne een waslijst maatregelen werd gedecreteerd die het individuele leven van de burger aangenamer wil maken.
Dit “individualiseringsmotief” is nieuw. Men treft het aan, niet in de vorm van een verse uitgekristalliseerde ideologie, maar in de concrete discussie in de Sovjetpers. En bij Michael Gorbatsjov. Het feit dat de Sovjetleider zelf naar de telefoon greep om Andrei Sacharov uit zijn verbanningsoord terug te roepen, is merkwaardig. Het behoort tot het wezen van het Gorbatsjov-tijdperk, dat verandering nadrukkelijk aan het individu koppelt. Dat lijkt te vloeken met de “collectieve moraal” die Rusland sinds 1917 (en eigenlijk eeuwenlang) heeft geregeerd, maar feitelijk vloeit dit voort uit de materiële ontwikkeling van de Sovjetstaat. Hier wordt een historische achterstand ingehaald. En pas nu, met Gorbatsjov, krijgt men de indruk dat, in het laatste decennium van deze eeuw, de Sovjetwetten zullen worden aangepast aan de individuele ontplooiing van de burger.
Let wel: slechts de aanzetten van deze evolutie zijn thans zichtbaar. De zorg om het individu neemt toe. Dat heeft, in de visie van de meest radicale hervormers, twee kanten: enerzijds, een ruimere persoonlijke verantwoordelijkheid in het sociale en vooral economische verkeer – inclusief trekjes van een heuse prestatiemaatschappij; anderzijds, een betere bescherming van het individu tegen de almacht van de overheid en de politiek. Voorlopig neemt dit laatste slechts embryonaire vormen aan. Het gaat vooral om een maatschappelijk debat. Veel nieuwe wetten en ambachtelijke instructies bestaan nog niet, maar de heftigheid van de polemiek verbaast en verraadt een en ander over de natuur van de problemen.
In Literatoernaja Gazeta bijvoorbeeld – in het verleden nooit een toonbeeld van progressiviteit – leest men tegenwoordig dat garanties nodig zijn voor “een daadwerkelijke bescherming en een eerlijke berechting van de persoon” in de justitiële sfeer. Juristen kruipen zelf in de pen. De autonomie van de rechterlijke macht is aan de orde. Advocaten willen voortaan betrokken worden bij het vooronderzoek.
Het is de vraag of men in het Westen deze evolutie naar waarde schat. Rusland heeft veel van de Westerse geestesstromingen niét gekend. Zowel de Renaissance als de Verlichting zijn aan dit land voorbijgegaan, waardoor bij de Russen volstrekt andere mentale structuren in stand werden gehouden. Als men dit even bedenkt, dan beschikt men over een nuttig historisch referentiekader om de beginnende hervormingen te begrijpen. Gorbatsjov is geen nieuwe Lenin. Hij is een ander type Sovjetleider: academisch geschoold, minder ideologisch geïnspireerd en pas tot politieke wasdom gekomen dertig jaar na de oorlog.
Wellicht is hij ook in het bezit van een andere, meer westerse opvatting van “de burger”. Wie leeft, zal zien.