| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
Geschreven: 1853 - 1882
| Hoe te citeren? — Graag bronvermelding !
Kohei Saito is een Japanse filosoof die meewerkt aan de (nieuwe) Marx-Engels-Gesamtausgabe (MEGA). Hij schrijft dat wij anders naar Marx moeten kijken. Dat de jarenlange productivistische interpretatie van Marx fout is. Dat Marx in zijn latere leven een ecologische wending maakte.
In het boek Systeembreuk (Kapitaal in het antropoceen) verwijst Saito – vanzelfsprekend – naar teksten en brieven van Marx ter ondersteuning van zijn stelling. Hieronder zijn die verwijzingen verzameld.
Dit “dossier” kan aldus helpen om te oordelen over wat Saito schrijft. Want er zullen vast mensen zijn die hun idee hebben over die zg. wending van Marx.
Eerste publicatie: New-York Daily Tribune, 25 juni 1853
Londen, vrijdag 10 juni 1853
Telegrafische berichten uit Wenen melden dat een vreedzame oplossing van de Turkse, Sardijnse en Zwitserse kwesties, als zeker wordt beschouwd.
Gisteravond werd het debat over India in het Lagerhuis op de gebruikelijke saaie manier voortgezet. Mr. Blackett beschuldigde de uitspraken van Sir Charles Wood en Sir J. Hogg ervan de stempel van optimistische leugenachtigheid te hebben. Veel ministeriëlen en bestuurlijke pleitbezorgers weerlegden de beschuldigingen zo goed als ze konden, en de onvermijdelijke heer Hume vatte het samen door de ministers op te roepen hun wetsvoorstel in te trekken. Het debat werd geschorst.
Hindoestan is een Italië van Aziatische afmetingen, de Himalaya voor de Alpen, de vlakten van Bengalen voor de vlakten van Lombardije, de Deccan voor de Apennijnen en het eiland Ceylon voor het eiland Sicilië. Dezelfde rijke variatie in bodemproducten, en dezelfde versplintering in de politieke configuratie. Net zoals Italië van tijd tot tijd door het zwaard van de veroveraar in verschillende staten werd opgedeeld, zo vinden we Hindoestan, wanneer het niet leeft onder het juk van de mohammedanen, de Mogol,[1] of de Brit, opgedeeld in evenveel onafhankelijke en tegenstrijdige staten als er steden of zelfs dorpen waren. Toch is Hindoestan sociaal gezien niet het Italië, maar het Ierland van het Oosten. En op deze vreemde combinatie van Italië en Ierland, van een wereld van weelde en een wereld van ellende, wordt geanticipeerd in de oude religieuze tradities van Hindoestan. Die religie is tegelijkertijd een religie van sensualistische uitbundigheid en een religie van zelfkwellende ascese; een religie van de Lingam en van de Juggernaut; de religie van de monnik en van de bayadere.[2]
Ik deel niet de mening van hen die geloven in een gouden eeuw van Hindoestan, zonder echter, net als Sir Charles Wood, voor de bevestiging van mijn mening terug te vallen op het gezag van Khuli-Khan. Maar neem, bijvoorbeeld, de tijd van Aurangzeb; of het tijdperk waarin de Mogol in het noorden verscheen en de Portugezen in het zuiden; of het tijdperk van de mohammedaanse invasie, en van de heptarchie in Zuid-India;[3] of, als je nog verder terug wilt gaan in de oudheid, neem de mythologische chronologie van de Brahman zelf, die het begin van de Indiase ellende in een tijdperk plaatst dat nog verder weg ligt dan de christelijke schepping van de wereld.
Er kan echter geen twijfel over bestaan dat de ellende die de Britten Hindoestan hebben aangedaan, een wezenlijk andere en oneindig veel intensievere soort is dan alles wat Hindoestan voorheen te verduren had. Ik zinspeel niet op het Europese despotisme, geplant op het Aziatische despotisme, door de Britse Oost-Indische Compagnie, die een monsterlijker combinatie vormt dan een van de goddelijke monsters die ons verschrikken in de Tempel van Salsette.[4] Dit is geen onderscheidend kenmerk van de Britse koloniale heerschappij, maar slechts een imitatie van de Nederlanders, en wel zozeer dat om de werking van de Britse Oost-Indische Compagnie te karakteriseren, het voldoende is om letterlijk te herhalen wat Sir Stamford Raffles, de Engelse gouverneur van Java, zei over de oude Nederlandse Oost-Indische Compagnie:
“De Nederlandse Compagnie, uitsluitend gedreven door winstbejag, en hun [Javaanse] onderworpenen bekijkend met minder achting of consideratie dan een West-Indische planter vroeger keek naar een groep mensen op zijn landgoed, omdat de laatste geld had betaald voor dat menselijk bezit, wat de ander niet had gedaan, gebruikte alle bestaande machinerie van het despotisme om uit de mensen het uiterste te persen, de laatste restjes van hun arbeid, en verergerden zo de ellende van een grillige en semi-barbaarse regering, door deze te bewerken met al het geoefende vernuft van politici en al het monopoliserende egoïsme van handelaren.”
Alle burgeroorlogen, invasies, revoluties, veroveringen, hongersnoden, hoe ongewoon complex, snel en destructief de opeenvolgende acties in Hindoestan ook mogen lijken, zij gingen niet dieper dan de oppervlakte. Engeland heeft het hele raamwerk van de Indiase samenleving afgebroken, zonder dat er al symptomen van wederopbouw te zien zijn. Dit verlies van zijn oude wereld, zonder de aanwinst van een nieuwe, verleent een bijzonder soort melancholie aan de huidige ellende van de Hindoe en scheidt Hindoestan, geregeerd door Brittannië, van al zijn oude tradities en van zijn hele geschiedenis.
Er zijn in Azië, over het algemeen, sinds onheuglijke tijden, maar drie ministeries geweest; dat van Financiën, of de plundering van het binnenland; dat van Oorlog, of de plundering van het buitenland; en, ten slotte, dat van Openbare Werken. Het klimaat en territoriale omstandigheden, vooral de uitgestrekte woestijngebieden die zich uitstrekken van de Sahara via Arabië, Perzië, India en Tartarije tot aan de meest hoge Aziatische hooglanden, maakten kunstmatige irrigatie door kanalen en waterwerken tot de basis van de oosterse landbouw. Net als in Egypte en India worden overstromingen in Mesopotamië, Perzië, enz. gebruikt om de grond vruchtbaar te maken; er wordt geprofiteerd van een hoger niveau om irrigatiekanalen te bevloeien. Deze primaire noodzaak van een economisch en gemeenschappelijk gebruik van water, dat in het westen de particuliere ondernemingen tot vrijwillige associaties dreef, zoals in Vlaanderen en Italië, maakte in het oosten, waar de beschaving te laag was en het grondgebied te uitgestrekt om vrijwillige associaties tot leven te wekken, de tussenkomst van een centraliserende overheid noodzakelijk. Vandaar dat alle Aziatische regeringen een economische functie kregen, de functie van het voorzien in openbare werken. Deze kunstmatige fertilisatie van de grond, afhankelijk van een centrale regering, en die onmiddellijk vervalt door het verwaarlozen van irrigatie en drainage, verklaart het anders zo vreemde feit dat we nu hele dorre gebieden en woestijnen vinden die ooit schitterend gecultiveerd waren, zoals Palmyra, Petra, de ruïnes in Jemen, en grote streken in Egypte, Perzië en Hindoestan; het verklaart ook hoe een enkele verwoestende oorlog in staat is geweest om een land eeuwenlang te ontvolken en het te ontdoen van al zijn beschaving.
Welnu, de Britten in Oost-India hebben van hun voorgangers het ministerie van financiën en oorlog overgenomen, maar dat van openbare werken hebben ze volledig verwaarloosd. Vandaar de achteruitgang van een landbouw die niet kan worden bedreven volgens het Britse principe van vrije concurrentie, van laissez-faire en laissez-aller. Maar in Aziatische rijken zijn we gewend om te zien dat de landbouw achteruitgaat onder de ene regering en weer opbloeit onder een andere regering. Daar komen de oogsten overeen met een goede of slechte regering, zoals ze in Europa veranderen met goede of slechte seizoenen. De onderdrukking en verwaarlozing van de landbouw, hoe slecht ook, zou dus niet gezien kunnen worden als de genadeslag die de Britse indringer toebracht aan de Indiase samenleving, ware het niet dat het gepaard ging met een omstandigheid van heel ander belang, een nieuwigheid in de annalen van de hele Aziatische wereld. Hoe veranderlijk het politieke aspect van India’s verleden ook lijkt, de sociale toestand is onveranderd gebleven sinds de verre oudheid, tot het eerste decennium van de 19e eeuw. Het handweefgetouw en het spinnewiel, die regelmatig myriaden spinners en wevers voortbrachten, was de spil van de maatschappelijke structuur van die samenleving. Sinds onheuglijke tijden ontving Europa de bewonderenswaardige weefsels van de Indiase arbeid en stuurde in ruil daarvoor haar kostbare metalen en leverde daarmee zijn materiaal aan de goudsmid, dat onmisbare lid van de Indiase samenleving, wiens liefde voor versieringen zo groot is dat zelfs de laagste klasse, zij die bijna naakt rondlopen, vaak een paar gouden oorringen en een of ander gouden sieraad om hun nek hebben hangen. Ringen aan de vingers en tenen kwamen ook vaak voor. Vrouwen en kinderen droegen vaak massieve armbanden en enkelbanden van goud of zilver en in de huishoudens werden beeldjes van godheden in goud en zilver aangetroffen. Het was de Britse indringer die het Indiase handweefgetouw kapot maakte en het spinnewiel vernietigde. Engeland begon met het verdrijven van het Indiase katoen op de Europese markt; vervolgens introduceerde het twist in Hindoestan en uiteindelijk overspoelde het het katoen-moederland met katoen. Van 1818 tot 1836 steeg de export van twist van Groot-Brittannië naar India in de verhouding van 1 op 5200. In 1824 bedroeg de export van Britse mousseline naar India nauwelijks 1.000.000 yards, terwijl deze in 1837 64.000.000 yards overschreed. Maar tegelijkertijd daalde de bevolking van Dacca van 150.000 inwoners naar 20.000. Deze neergang van Indiase steden die beroemd waren om hun stoffen was zeker niet het ergste. De Britse stoom en wetenschap ontwortelde over de hele oppervlakte van Hindoestan de samenhang tussen landbouw en manufacturen.
Deze twee omstandigheden – aan de ene kant de Hindoe die, zoals alle Oosterse volkeren, de zorg voor de grote openbare werken, de belangrijkste voorwaarde voor zijn landbouw en handel, overlaat aan de centrale regering, aan de andere kant verspreid over de oppervlakte van het land, en geagglomereerd in kleine centra door de binnenlandse band van landbouw en manufactuur – deze twee omstandigheden hadden geleid, sinds de oudste tijden, tot een sociaal systeem met bijzondere kenmerken – het zogenaamde dorpssysteem, dat aan elk van deze kleine unies hun onafhankelijke organisatie en aparte leven gaf. Het bijzondere karakter van dit systeem kan beoordeeld worden aan de hand van de volgende beschrijving in een oud officieel rapport van het Britse Lagerhuis over Indiaase zaken:
“Een dorp, geografisch gezien, is een stuk land dat bestaat uit een paar honderd of duizend acres bouwland en braakliggende grond; politiek gezien lijkt het op een corporatie of gehucht. De eigenlijke instelling van functionarissen en bedienden bestaat uit de volgende beschrijvingen: De potail, of het hoofd van de bewoners, die over het algemeen de supervisie heeft over de dorpszaken, de geschillen van de inwoners beslecht, de politie bijstaat en de plicht heeft de inkomsten in zijn dorp te innen, een plicht waarvoor hij door zijn persoonlijke invloed en grondige kennis van de situatie en zorgen van de mensen het best gekwalificeerd is. De kurnum houdt de rekeningen van de teelt bij en registreert alles wat ermee te maken heeft. De tallier en de totie, de taak van de eerste bestaat uit [...] het inwinnen van informatie over misdaden en overtredingen, en het escorteren en beschermen van personen die van het ene dorp naar het andere reizen; de taak van de tweede lijkt meer direct beperkt te zijn tot het dorp en bestaat, naast andere taken, uit het bewaken van de oogst en het assisteren bij het registreren ervan. De grenswachter, die de dorpsgrenzen bewaakt, of getuigt bij geschillen. De opzichter van tanks en waterlopen verdeelt het water [...] ten behoeve van de landbouw. De brahmaan, die de eredienst in het dorp verricht. De schoolmeester, die de kinderen in een dorp leert lezen en schrijven in het zand. De kalenderbrahmaan, of astroloog, enz. Deze functionarissen en bedienden vormen over het algemeen het establishment van een dorp; maar in sommige delen van het land is het minder uitgebreid, omdat sommige van de hierboven beschreven taken en functies in één persoon verenigd zijn; in andere delen is het meer dan het hierboven genoemde aantal individuen. [...] Onder deze eenvoudige vorm van gemeentelijk bestuur hebben de inwoners van het land sinds mensenheugenis geleefd. De dorpsgrenzen zijn maar zelden veranderd; en hoewel de dorpen zelf soms beschadigd zijn en zelfs verwoest door oorlog, hongersnood of ziekte, hebben dezelfde naam, dezelfde grenzen, dezelfde belangen en zelfs dezelfde families eeuwenlang standgehouden. De inwoners maakten zich geen zorgen over het uiteenvallen en verdelen van koninkrijken; zolang het dorp heel blijft geven ze er niet om aan welke macht of aan welke vorst het wordt overgedragen; de interne economie blijft onveranderd. De potail is nog steeds de het hoofd en fungeert nog steeds als een kleine rechter of magistraat, en inner of pachter van het dorp.”
Deze kleine stereotype vormen van een maatschapppelijk organisme zijn voor het grootste deel ontbonden en aan het verdwijnen, niet zozeer door de brutale inmenging van de Britse belastingontvanger en de Britse soldaat, als wel door het effect van de Engelse stoom en de Engelse vrije handel. Deze familiegemeenschappen waren gebaseerd op binnenlandse industrie, in die merkwaardige combinatie van handweven, handspinnen en kleine hand-landbouw die hen zelfvoorzienend maakte. Engelse bemoeienis, die de spinner in Lancashire en de wever in Bengalen plaatste, of die zowel de Hindoe-spinner als de wever wegvaagde, ontbond deze kleine halfbarbaarse, halfbeschaafde gemeenschappen door hun economische basis op te blazen en veroorzaakte zo de grootste, en om de waarheid te zeggen, de enige sociale revolutie die ooit in Azië heeft plaatsgevonden.
Nu, hoe ziekmakend het ook moet zijn voor het menselijk gevoel om te zien hoe die myriaden van nijvere patriarchale en inoffensieve maatschappelijke organisaties gedesorganiseerd en ontbonden worden, in een zee van ellende geworpen worden, en hoe hun individuele leden tegelijkertijd hun oude vorm van beschaving verliezen, en hun geërfde middelen van bestaan, we mogen niet vergeten dat deze idyllische dorpsgemeenschappen, hoe onschuldig ze er ook uit mogen zien, altijd de solide fundering van het Oosterse despotisme zijn geweest, dat ze de menselijke geest zo klein mogelijk hebben gehouden, het tot een weerloos werktuig van het bijgeloof hebben gemaakt, het hebben onderworpen aan traditionele regels en het hebben beroofd van alle grootsheid en historische krachten. We mogen het barbaarse egoïsme niet vergeten dat, geconcentreerd op een ellendig stukje land, in stilte getuige was van de ondergang van rijken, het begaan van onuitsprekelijke wreedheden, de afslachting van de bevolking van grote steden, met geen andere aandacht dan voor de natuurlijke gebeurtenissen, zelf de hulpeloze prooi van elke agressor die zich verwaardigde er aandacht aan te geven. We moeten niet vergeten dat dit onwaardige, stagnerende en vegetatieve leven, dat dit soort passieve bestaan aan de andere kant, tegengestelde, wilde, doelloze, onbegrensde krachten van vernietiging opriep en van moord zelf een religieuze rite maakte in Hindoestan. We moeten niet vergeten dat deze kleine gemeenschappen besmet waren door onderscheid in kaste en door slavernij, dat ze de mens onderwierpen aan externe omstandigheden in plaats van de mens te verheffen tot de soeverein van de omstandigheden, dat ze een zichzelf ontwikkelende maatschappij veranderden in een nooit veranderende natuurlijk lot en zo een brutaliserende aanbidding van de natuur teweegbrachten, die haar degradatie vertoonde in het feit dat de mens, de soeverein van de natuur, op zijn knieën viel in aanbidding van Kanuman, de aap, en Sabbala, de koe.
Het is waar dat Engeland, bij het veroorzaken van een maatschappelijke revolutie in Hindoestan, slechts gedreven werd door de smerigste belangen en dom was in de manier waarop ze die afdwong. Maar dat is niet de vraag. De vraag is of de mensheid haar bestemming kan vervullen zonder een fundamentele revolutie in de sociale toestand van Azië. Zo niet, dan was Engeland, ongeacht haar misdaden, het onbewuste werktuig van de geschiedenis om die revolutie teweeg te brengen.
Hoe bitter het schouwspel van de afbrokkeling van een oude wereld ook mag zijn voor onze persoonlijke gevoelens, we hebben het recht om historisch gezien met Goethe te exclameren:
Sollte these Qual uns quälen
Da sie unsre Lust vermehrt,
Hat nicht myriaden Seelen
Timur’s Herrschaft aufgezehrt?
[Moet deze marteling ons dan kwellen
omdat het ons meer genoegen brengt?
Werden niet door de heerschappij van Timur
zielen zonder maat verslonden?
Uit Goethe’s “An Suleika”, Westöstlicher Diwan]
Karl Marx
_______________
[1] Een verwijzing naar de heerschappij in India, voornamelijk in het noorden, van de islamitische indringers die uit Centraal-Azië, Afghanistan en Perzië kwamen. Aan het begin van de dertiende eeuw werd het sultanaat van Delhi het bolwerk van de moslimheerschappij, maar aan het einde van de veertiende eeuw raakte het in verval en werd het vervolgens veroverd door de mogols, nieuwe indringers van Turkse afkomst, die aan het begin van de zestiende eeuw vanuit het oosten van Centraal-Azië naar India kwamen en in 1526 in Noord-India het Rijk van de Grote Mogols stichtten (genoemd naar de heersende dynastie van het rijk). Tijdgenoten beschouwden hen als de directe afstammelingen van de Mongoolse krijgers uit de tijd van Dzjengis Khan, vandaar de naam “Mogols”. In het midden van de zeventiende eeuw omvatte het Mogolrijk het grootste deel van India en een deel van Afghanistan. Later begon het Rijk echter in verval te raken door boerenopstanden, het groeiende verzet van het Indiase volk tegen de moslim veroveraars en toenemende separatistische neigingen. In de vroege helft van de achttiende eeuw hield het Rijk van de Grote Mogols praktisch op te bestaan.
[2] Religie van de Lingam – de cultus van de God Shiva, vooral wijdverspreid onder de Zuid-Indiase sekte van de Lingayat (van het woord “linga” – het embleem van Shiva), een hindoesekte die geen onderscheid maakt tussen kaste en vasten, offers en pelgrimstochten verwerpt.
Juggernaut (jagannath) – een titel van Krishna, de achtste avatar van Vishnu. De juggernaut-cultus werd gekenmerkt door weelderige rituelen en extreem religieus fanatisme dat zich uitte in zelfverminking en zelfmoord van gelovigen. Op feestdagen wierpen sommige gelovigen zich onder de wielen van de wagen met het beeld van Vishnu-Juggernaut.
[3] Heptarchie (regering door zeven heersers) – een term gebruikt door Engelse historici om het politieke systeem in Engeland van de zesde tot achtste eeuw te beschrijven, toen het land verdeeld was in zeven zeer instabiele Angelsaksische koninkrijken, die op hun beurt vaak uit elkaar gingen en weer bij elkaar kwamen. Marx gebruikt deze term naar analogie om de verdeeldheid van de Dekan (Centraal- en Zuid-India) te beschrijven vóór de verovering door de moslims aan het begin van de veertiende eeuw.
[4] Het eiland Salsette, ten noorden van Mumbai, was beroemd om zijn 109 boeddhistische grottempels.
New-York Daily Tribune, 8 augustus 1853, p. 5.
Londen, vrijdag 22 juli 1853
In dit artikel wil ik mijn opmerkingen over India afsluiten.
Hoe kwam het dat de Engelse overheersing in India werd gevestigd? De oppermacht van de Grootmogol werd gebroken door de Mogol-viceroys. De macht van de onderkoningen werd gebroken door de Mahrattas. De macht van de Mahrattas werd gebroken door de Afghanen, en terwijl ze allemaal tegen elkaar streden, stormde de Brit binnen en was in staat om ze allemaal te onderwerpen. Een land niet alleen verdeeld tussen moslim en hindoe, maar tussen stam en stam, tussen kaste en kaste; een samenleving waarvan het raamwerk was gebaseerd op een soort evenwicht, resulterend uit een algemene afkeer en constitutionele exclusiviteit tussen al haar leden. Zo’n land en zo’n samenleving, waren zij niet de voorbestemde prooi van verovering? Als we niets wisten van de geschiedenis van Hindoestan, zou er dan niet dat ene grote en onbetwistbare feit zijn, dat zelfs op dit moment India in Engelse slavernij wordt gehouden door een Indiaas leger dat wordt onderhouden op kosten van India? India kon dus niet ontsnappen aan het lot om veroverd te worden en haar hele geschiedenis, als die al iets voorstelt, is de geschiedenis van opeenvolgende ondergane veroveringen. De Indiase samenleving heeft helemaal geen geschiedenis, tenminste geen bekende geschiedenis. Wat wij haar geschiedenis noemen, is slechts de geschiedenis van opeenvolgende indringers die hun rijken stichtten op de passieve basis van die onwrikbare en onveranderlijke samenleving. De vraag is dus niet of de Engelsen het recht hadden om India te veroveren, maar of we India dat door de Turk, de Perziër of de Rus werd veroverd, moeten verkiezen boven het India dat door de Brit werd veroverd.
Engeland moet in India een dubbele missie vervullen: de ene destructief, de andere regenererend: de vernietiging van de oude Aziatische maatschappij en het leggen van de materiële fundamenten van de Westerse maatschappij in Azië.
Arabieren, Turken, Tartaren, Mogols, die achtereenvolgens India onder de voet liepen, werden al snel hindoeïstisch, omdat de barbaarse veroveraars, door een eeuwige wet van de geschiedenis, zichzelf overwonnen als gevolg van de superieure beschaving van hun onderworpenen. De Britten waren de eerste veroveraars die superieur waren, en daarom ontoegankelijk voor de Hindoe beschaving. Ze vernietigden het door de inheemse gemeenschappen op te splitsen, door de inheemse industrie te ontwortelen en door alles wat groots en verheven was in de inheemse samenleving te nivelleren. De historische verslagen van hun overheersing in India vermelden nauwelijks iets anders dan die vernietiging. Het werk van de wedergeboorte voltrekt zich nauwelijks doorheen een hoop ruïnes. Toch is het begonnen.
De politieke eenheid van India, meer geconsolideerd en verder reikend dan ooit onder de Grote Mogols, was de eerste voorwaarde voor haar regeneratie. Die eenheid, opgelegd door het Britse zwaard, zal nu worden versterkt en bestendigd door de elektrische telegraaf. Het inheemse leger, georganiseerd en getraind door de Britse drilsergeant, was de conditio sine qua non voor de Indiase zelfemancipatie en voor het ophouden van India als prooi van de eerste buitenlandse indringer. De vrije pers, voor het eerst geïntroduceerd in de Aziatische maatschappij en voornamelijk beheerd door de gemeenschappelijke nakomelingen van hindoes en Europeanen, is een nieuw en krachtig middel voor wederopbouw. De Zemindari en Ryotwar zelf, hoe afschuwelijk ze ook zijn, omvatten twee verschillende vormen van privébezit van land – de grote wens van de Aziatische samenleving. Uit de Indiase inheemsen, met tegenzin en spaarzaam opgeleid in Calcutta, onder Engelse supervisie, ontspruit een nieuwe klasse, begiftigd met de vereisten voor bestuur en doordrenkt met Europese wetenschap. Stoom heeft India in regelmatige en snelle communicatie met Europa gebracht, heeft zijn belangrijkste havens verbonden met die van de hele zuidoostelijke oceaan en heeft het hersteld van de geïsoleerde positie die de voornaamste wet van zijn stagnatie was. De dag is niet meer ver weg dat, door een combinatie van spoorwegen en stoomschepen, de afstand tussen Engeland en India, gemeten in tijd, zal worden teruggebracht tot acht dagen en dat dat eens zo fabelachtige land op die manier daadwerkelijk bij de westerse wereld zal worden gevoegd.
De heersende klassen van Groot-Brittannië hebben tot nu toe slechts een toevallig, voorbijgaand en uitzonderlijk belang gehad bij de vooruitgang van India. De aristocratie wilde het veroveren, de moneyocratie wilde het plunderen en de millocratie wilde het ondermijnen. Maar nu zijn de rollen omgedraaid. De millocratie [Het oude Engelse woord “millocracy” betreft “de heerschappij van fabriekseigenaren” en “alle industriëlen worden beschouwd als een dominante klasse”.] heeft ontdekt dat de transformatie van India in een reproductief land van vitaal belang voor hen is geworden, en dat het, om dat te bereiken, bovenal nodig is om haar te voorzien van irrigatiemiddelen en interne communicatiemiddelen. Ze zijn nu van plan om een net van spoorwegen in India aan te leggen. En ze zullen het doen. De resultaten zullen ongezien zijn.
Het is algemeen bekend dat de productiekrachten in India verlamd zijn door het volslagen gebrek aan middelen om de verschillende producten te vervoeren en te ruilen. Nergens meer dan in India, ontmoeten we sociale armoede te midden van natuurlijke overvloed, bij gebrek aan ruilmiddelen. Voor een comité van het Britse Lagerhuis, dat in 1848 vergaderde, werd aangetoond dat:
“Toen graan van 6/- tot 8/- per kwart verkocht werd in Khandesh, werd het tegen 64/- tot 70/- verkocht in Poona, waar de mensen op straat stierven door hongersnood, zonder de mogelijkheid om vanuit Khandesh bevoorraad te worden, omdat de klei-wegen onbegaanbaar waren.”
De introductie van spoorwegen kan gemakkelijk dienstig gemaakt worden voor landbouwdoeleinden, door het maken van reservoirs, waar er grond nodig is voor bedijking, en door het transport van water langs de verschillende spoorlijnen. Op die manier kan irrigatie, de conditio sine qua non voor landbouw in het Oosten, enorm worden uitgebreid en kunnen de vaak terugkerende plaatselijke hongersnoden, door het gebrek aan water, worden voorkomen. Het algemene belang van spoorwegen, bekeken vanuit deze invalshoek, moet duidelijk worden als we bedenken dat geïrrigeerd land, zelfs in de districten bij Ghauts, drie keer zoveel belasting betaalt, tien of twaalf keer zoveel werkgelegenheid biedt en twaalf of vijftien keer zoveel winst oplevert als hetzelfde gebied zonder irrigatie.
Spoorwegen zullen de mogelijkheid bieden om het aantal en de kosten van de militaire vestigingen te verminderen. Kol. Warren, adjudant van Fort St. William, verklaarde voor het Select Committee van het Lagerhuis:
“Het kunnen verkrijgen van inlichtingen uit afgelegen delen van het land, in evenveel uren als er nu dagen en zelfs weken voor nodig zijn, en van het sturen van instructies, met troepen en voorraden, in een kortere periode, zijn overwegingen die niet hoog genoeg kunnen worden ingeschat. Troepen zouden op verder gelegen en gezondere posten kunnen worden gehouden dan nu het geval is en veel verlies van levens door ziekte zou op deze manier bespaard blijven. Voorraden zouden niet in dezelfde mate nodig zijn in de verschillende depots en het verlies door bederf en vernietiging door het klimaat zouden ook worden vermeden. Het aantal troepen zou verminderd kunnen worden in directe verhouding tot hun effectiviteit.”
We weten dat de gemeentelijke organisatie en de economische basis van de dorpsgemeenschappen is verbroken, maar hun ergste kenmerk, de ontbinding van de samenleving in stereotype en losgekoppelde atomen, heeft hun vitaliteit overleefd. Het isolement van de dorpen veroorzaakte de afwezigheid van wegen in India, en de afwezigheid van wegen bestendigde het isolement van de dorpen. Op deze manier bestond er een gemeenschap van een bepaald niveau met weinig comfort, bijna zonder interactie met de andere dorpen, zonder de verlangens en inspanningen die onmisbaar zijn voor maatschappelijke vooruitgang. Nu de Britten deze zelfvoorzienende inertie van de dorpen hebben doorbroken, zullen de spoorwegen zorgen voor de nieuwe behoefte aan communicatie en verkeer. Bovendien,
“Een van de gevolgen van het spoorwegsysteem zal zijn dat elk dorp dat ermee te maken krijgt, kennis krijgt van de voorzieningen en hulpmiddelen van andere landen en de middelen om die te verkrijgen, waardoor eerst de erfelijke en gemeentelijke toelagen de Indiase nijverheid haar capaciteit volledig zal bewijzen en vervolgens haar gebreken zal verhelpen. (Chapman, The Cotton and Commerce of India [pp. 95-97].)
Ik weet dat de Engelse millocratie van plan is om India van spoorwegen te voorzien met als enige doel tegen lagere kosten katoen en andere grondstoffen voor hun fabrieken te winnen. Maar als je eenmaal machines hebt geïntroduceerd in lands’ beweging, dat ijzer en kolen bezit, dan kun je het er niet van afhouden. Je kunt geen net van spoorwegen over een immens land onderhouden zonder al die industriële processen te introduceren, nodig om te voldoen aan de onmiddellijke en huidige behoeften van het spoorwegvervoer, en waaruit de aanwending van machines moet toenemen in die industrietakken die niet onmiddellijk verbonden zijn met de spoorwegen. Het spoorwegsysteem zal daarom in India echt de voorloper van de moderne industrie worden. Dit is des te zekerder omdat de hindoes volgens de Britse autoriteiten zelf een bijzondere aanleg hebben om zich aan geheel nieuwe arbeid aan te passen en de vereiste kennis van machines te verwerven. Een overvloedig bewijs van dit feit wordt geleverd door de capaciteiten en deskundigheid van de inheemse ingenieurs in de Munt van Calcutta, waar ze jarenlang zijn ingezet om de stoommachines te bedienen, door de autochtonen die zijn verbonden aan de verschillende stoommachines in de steenkooldistricten van Burdwan, en door andere voorbeelden. De heer Campbell zelf, sterk beïnvloed door de vooroordelen van de Oost-Indische Compagnie, moet toegeven
“dat de grote massa van het Indiase volk een grote industriële energie bezit, goed is toegerust om kapitaal te vergaren en opmerkelijk is door een wiskundige helderheid van hoofd en talent voor cijfers en exacte wetenschappen.” “Hun intellect,” zegt hij, “is uitstekend.”
Moderne industrie, als gevolg van het spoorwegsysteem, zal de erfelijke scheiding van de arbeid oplossen, waarop de Indiase kasten rusten, die sterke belemmeringen voor de Indiase vooruitgang en Indiase kracht.
Alles waartoe de Engelse bourgeoisie gedwongen kan worden, zal de sociale toestand van de massa van het volk niet emanciperen of wezenlijk verbeteren, want die hangt niet alleen af van de ontwikkeling van de productiekrachten, maar ook van de toe-eigening ervan door het volk. Maar wat ze niet zullen nalaten, is de materiële voorwaarden voor beide te scheppen. Heeft de bourgeoisie ooit meer gedaan? Heeft ze ooit vooruitgang geboekt zonder individuen en mensen mee te slepen door bloed en vuil, door ellende en verloedering?
De Indiërs zullen pas de vruchten plukken van de nieuwe maatschappelijke elementen die de Britse bourgeoisie onder hen heeft verbreid, als in Groot-Brittannië zelf de nu heersende klassen zijn verdrongen door het industriële proletariaat, of als de hindoes zelf sterk genoeg zijn geworden om het Engelse juk helemaal van zich af te werpen. In ieder geval kunnen we zeker verwachten, in een min of meer verre periode, de regeneratie van dat grote en interessante land te zien, waarvan de zachtaardige autochtonen, om de uitdrukking van prins Soltykov te gebruiken, zelfs in de meest inferieure klassen, “plus fins et plus adroits que les Italiens” [fijner en bekwamer dan de Italianen] zijn, wier onderdanigheid zelfs wordt gecompenseerd door een zekere kalme adel, die, ondanks hun natuurlijke lankmoedigheid, de Britse officieren hebben verbaasd door hun dapperheid, wier land de bron is geweest van onze talen, onze religies, en die het type van de oude Duitser vertegenwoordigen in de Jat [een volk, een traditionele boerenstam], en het type van de oude Griek in de brahmaan.
Ik kan het onderwerp India niet beëindigen zonder enkele afsluitende opmerkingen.
De diepe hypocrisie en het inherente barbarisme van de burgerlijke beschaving ligt ontbloot voor onze ogen en keert zich van zijn thuis, waar het respectabele vormen heeft, naar de koloniën, waar het naakt is. Zij zijn de verdedigers van het eigendom, maar is er ooit een revolutionaire partij geweest die landbouwrevoluties heeft ontketend zoals die in Bengalen, Madras en Bombay [Mumbai]? Hebben ze in India niet, om een uitdrukking te gebruiken van de grote rover Lord Clive zelf, hun toevlucht genomen tot gruwelijke afpersing, toen eenvoudige corruptie geen gelijke tred kon houden met hun roofzucht? Terwijl ze in Europa spraken over de onschendbare heiligheid van de nationale schuld, legden ze dan in India geen beslag op de dividenden van de radja’s, die hun eigen spaargeld in de fondsen van de compagnie hadden geïnvesteerd? Terwijl ze de Franse revolutie bestreden onder het voorwendsel van het verdedigen van “onze heilige godsdienst”, hebben ze dan niet tegelijkertijd de verspreiding van het christendom in India verboden en hebben ze niet, om geld te verdienen aan de pelgrims die naar de tempels van Orissa en Bengalen trekken, de handel in moord en prostitutie in de tempel van Juggernaut overgenomen? Dit zijn de mannen van “Eigendom, Orde, Familie en Religie”.
De verwoestende gevolgen van de Engelse industrie op India, een land zo groot als Europa en 150 miljoen acres beslaat, zijn duidelijk en imposant. Maar we moeten niet vergeten dat dit slechts de organische resultaten zijn van het hele productiesysteem zoals het nu is opgebouwd. Die productie berust op de heerschappij van het kapitaal. De centralisatie van het kapitaal is essentieel voor het bestaan van het kapitaal als onafhankelijke macht. De vernietigende invloed van die centralisatie op de markten van de wereld onthult slechts, in de meest gigantische dimensies, de inherente organische wetten van de politieke economie die nu aan het werk zijn in elke beschaafde stad. Het burgerlijke tijdvak van de geschiedenis moet de materiële basis van de nieuwe wereld scheppen – aan de ene kant universeel verkeer gebaseerd op de wederzijdse afhankelijkheid van de mensheid, en de middelen van dat verkeer; aan de andere kant de ontwikkeling van de productieve vermogens van de mens en de transformatie van materiële productie in een wetenschappelijke overheersing van de natuurlijke middelen van bestaan. De burgerlijke industrie en handel scheppen deze materiële voorwaarden van een nieuwe wereld op dezelfde manier als geologische revoluties het aardoppervlak hebben geschapen. Pas wanneer een grote maatschappelijke revolutie de resultaten van het bourgeoisie-tijdperk, de markten van de wereld en de moderne productiekrachten zal hebben beheerst en onderworpen aan de gemeenschappelijke controle van de meest geavanceerde volkeren, dan pas zal de menselijke vooruitgang ophouden te lijken op die afschuwelijke, heidense afgod, die maar de nectar wilde drinken uit de schedels van de doden.
Geschreven door Marx eind augustus 1866. Eerste publicatie in Der Vorbote nrs. 10 en 11, oktober en november 1866 en De Internationale Koerier nr. 6/7, 20 februari, en nr. 8/10, 13 maart 1867.
Inhoud
1. Organisatie van de Internationale Associatie
2. Internationale bundeling van de inspanningen, door tussenkomst van de Associatie, in de strijd tussen arbeid en kapitaal
3. Inperking van de werkdag
4. Jeugd- en kinderarbeid (beide seksen)
5. Coöperatieve arbeid
6. Vakbonden. Hun verleden, heden en toekomst
7. Directe en indirecte belastingen
8. Internationaal krediet
9. De Poolse kwestie
10. De legers
11. De kwestie van religie
1. Organisatie van de Internationale Associatie
Over het geheel genomen beveelt de Voorlopige Centrale Raad het organisatieplan aan zoals dat in de Voorlopige Statuten is uiteengezet. De degelijkheid ervan en de mogelijkheid om het aan te passen aan de verschillende landen zonder afbreuk te doen aan de eenheid van actie, is bewezen door twee jaar ervaring. Voor het komende jaar bevelen we Londen aan als zetel van de Centrale Raad, omdat de situatie op het vasteland ongunstig lijkt voor verandering.
De leden van de Centrale Raad worden natuurlijk gekozen door het Congres (5 van de Voorlopige Statuten) met de bevoegdheid om hun aantal aan te vullen.
De Secretaris-Generaal wordt door het Congres gekozen voor één jaar en is de enige betaalde functionaris van de Associatie. Wij stellen £2 voor als zijn wekelijks salaris. [De Franse en Duitse tekst voegen hieraan toe: “Het Permanent Comité, dat in werkelijkheid de uitvoerende tak van de Centrale Raad is, wordt gekozen door het Congres; maar de functie van elk van zijn leden wordt bepaald door de Centrale Raad.”]
De uniforme jaarlijkse bijdrage van elk individueel lid van de Associatie wordt een halve penny (misschien één penny). De kostprijs van lidmaatschapskaarten (boekhouding) extra in rekening te brengen.
Hoewel we de leden van de Associatie oproepen om onderlinge hulporganisaties op te richten en een internationale band tussen hen tot stand te brengen, laten we het initiatief in deze kwestie over aan (etablissement des societes de secours mutuels. Appoi moral et materiel accorde aux orphelins de l’association [de oprichting van onderlinge hulporganisaties. Morele en materiële steun aan de wezen van de Associatie]) aan de Zwitsers die het oorspronkelijk voorstelden op de conferentie van september laatstleden.
2. Internationale bundeling van de inspanningen, door tussenkomst van de Associatie, in de strijd tussen arbeid en kapitaal
(a) Vanuit een algemeen gezichtspunt omvat deze vraag de hele activiteit van de Internationale Associatie die gericht is op het combineren en veralgemenen van de tot nu toe los van elkaar staande emancipatie-inspanningen van de arbeidersklasse in verschillende landen.
(b) Het tegengaan van de intriges van kapitalisten die altijd klaar staan om, in geval van stakingen en uitsluitingen, de buitenlandse arbeider te misbruiken als instrument tegen de inheemse arbeider, is een van de bijzondere functies die onze Associatie tot nu toe met succes heeft uitgevoerd. Het is een van de grote doelen van de Associatie om de arbeiders van verschillende landen niet alleen te laten voelen maar ook te laten handelen als broeders en kameraden in het emancipatie-leger.
(c) Een grote “internationale bundeling van inspanningen” die wij voorstellen is een statistisch onderzoek naar de situatie van de arbeidersklasse van alle landen, door de arbeidersklasse zelf te doen. Om met enig succes te kunnen handelen, moet het materiaal gekend zijn. Door het initiëren van zo’n groot werk zullen de arbeiders bewijzen dat ze in staat zijn om hun lot in eigen handen te nemen. Daarom stellen we voor:
Dat in elke plaats, waar afdelingen van onze Associatie bestaan, het werk onmiddellijk wordt begonnen en materiaal wordt verzameld over de verschillende gespecificeerde punten in het onderstaande schema.
Dat het Congres alle arbeiders van Europa en de Verenigde Staten van Amerika uitnodigt om mee te werken aan het verzamelen van de statistische gegevens van de arbeidersklasse; dat rapporten en bewijzen worden doorgestuurd naar de Centrale Raad. Dat de Centrale Raad ze uitwerkt in een algemeen rapport, met het bewijsmateriaal als bijlage.
Dat dit verslag samen met de bijlage wordt voorgelegd aan het volgende jaarlijkse Congres, en na goedkeuring wordt gedrukt op kosten van de Associatie.
Algemeen onderzoeksschema, dat uiteraard door elke localiteit kan worden aangepast
1. Industrie, naam van.
2. Leeftijd en geslacht van de werkenden.
3. Aantal werkenden.
4. Salarissen en lonen: (a) leerlingen; (b) dagloon of stukloon; schaal van betaling door tussenpersonen. Wekelijks, jaarlijks gemiddelde.
5. (a) De werktijden in de fabrieken. (b) De werktijden bij kleine bazen en thuiswerk, indien het bedrijf op deze verschillende manieren wordt uitgeoefend. (c) Nachtarbeid en dagarbeid.
6. Etenstijden en bejegening.
7. Soort werkplaats en werk: overvolheid, slechte ventilatie, gebrek aan zonlicht, gebruik van gaslicht. Netheid, enz.
8. Aard van het beroep.
9. Effect van het werk op de fysieke conditie.
10. Morele toestand. Opleiding.
11. De aard van het bedrijf: min of meer uniform voor het hele jaar of gebonden aan bepaalde seizoenen, of onderhevig aan buitenlandse concurrentie, of voornamelijk werkend voor de binnenlandse of buitenlandse markt werkend, enz. [In het notulenboek van de Algemene Raad staat het woord “consumptie” in plaats van “concurrentie”.]
3. Beperking van de arbeidsdag
Een voorafgaande voorwaarde, zonder welke alle verdere pogingen tot verbetering en emancipatie mislukken, is de beperking van de werkdag.
Het is nodig om de gezondheid en fysieke energie van de arbeidersklasse te herstellen, dat wil zeggen, de massa van elke natie, en om hen de mogelijkheid te geven tot intellectuele ontwikkeling, sociale omgang, sociale en politieke actie.
Wij stellen 8 uur werk voor als de wettelijke limiet van de arbeidsdag. Deze beperking wordt algemeen opgeëist door de arbeiders van de Verenigde Staten van Amerika, de stemming van het Congres zal het verheffen tot het gemeenschappelijke platform van de werkende klassen over de hele wereld.
Ter informatie van de continentale leden, wier ervaring met arbeidswetgeving relatief recent is, voegen we eraan toe dat alle wettelijke beperkingen zullen falen en afgebroken zullen worden door het Kapitaal als de periode van de dag, van de 8 werkuren, niet vastgelegd wordt. De lengte van die periode moet worden bepaald door de 8 werkuren en de bijkomende pauzes voor maaltijden. Als bijvoorbeeld de verschillende onderbrekingen voor de maaltijden één uur zijn, moet de wettelijke dagperiode 9 uur omvatten, bv. van 7 tot 16 uur, of van 8 tot 17, enz. Nachtwerk moet slechts bij uitzondering worden toegestaan, in beroepen of bedrijfstakken die door de wet zijn gespecificeerd. De tendens moet zijn om alle nachtwerk uit te bannen.
Deze paragraaf verwijst alleen naar volwassen personen, mannelijk of vrouwelijk, maar de laatsten moeten rigoureus worden uitgesloten van alle nachtwerk en alle soorten werk dat specifiek schadelijk is voor de sekse, of waarbij hun lichaam wordt blootgesteld aan giftige of anderszins schadelijke agentia. Onder volwassen personen verstaan we alle personen die de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt of gepasseerd zijn.
4. Jeugd- en kinderarbeid (beide seksen)
Wij beschouwen de tendens van de moderne industrie om kinderen en jongeren van beide geslachten te laten meewerken aan het grootse werk van de maatschappelijke productie als een progressieve, gezonde en legitieme tendens, hoewel deze onder het kapitaal werd vervormd tot een gruwel. In een rationele maatschappij zou elk kind, vanaf de leeftijd van 9 jaar, een productieve arbeider moeten worden op dezelfde manier waarop geen enkele valide volwassene zou moeten worden vrijgesteld van de algemene wet van de natuur, namelijk: werken om te kunnen eten, en werken, niet alleen met de hersenen maar ook met de handen.
Voor het ogenblik hebben we echter alleen te maken met kinderen en jongeren van de beide geslachten verdeeld in drie klassen, die verschillend behandeld moeten worden; de eerste klasse van 9 tot 12 jaar; de tweede van 13 tot 15 jaar; en de derde in de leeftijd van 16 en 17 jaar. Wij stellen voor dat de tewerkstelling van de eerste klasse in een werkplaats of huishoudelijk werk wettelijk beperkt wordt tot twee uur, die van de tweede tot vier uur en die van de derde tot zes uur. Voor de derde klas moet er minstens één uur pauze zijn voor maaltijden of ontspanning.
Het kan wenselijk zijn om met basisonderwijs te beginnen vóór de leeftijd van 9 jaar; maar we hebben het hier alleen over het meest onmisbare tegengif tegen de neigingen van een maatschappelijk systeem dat de werkende mens degradeert tot een louter instrument voor de accumulatie van kapitaal, en ouders door hun nood verandert in slavenhouders, verkopers van hun eigen kinderen. De rechten van kinderen en jongeren moeten worden verdedigd. Zij zijn niet in staat om voor zichzelf op te komen. Daarom is het de plicht van de maatschappij om namens hen op te treden.
Als de midden- en hogere klassen hun plichten ten opzichte van hun kinderen verzaken, is dat hun eigen schuld. Als het kind de privileges van deze klassen deelt, is het veroordeeld om te lijden onder hun vooroordelen.
Het zaak van de arbeidersklasse ziet er heel anders uit. De werkende is geen vrije actor. In te veel gevallen is hij zelfs te onwetend om het werkelijke belang van zijn kind of de normale omstandigheden van de menselijke ontwikkeling te begrijpen. Het meer verlichte deel van de arbeidersklasse begrijpt echter volledig dat de toekomst van haar klasse, en dus van de mensheid, volledig afhangt van de vorming van de opgroeiende arbeidersgeneratie. Ze weten dat, voor alles, de kinderen en jonge arbeiders gered moeten worden van de verpletterende effecten van het huidige systeem. Dit kan alleen bereikt worden door het maatschappelijk bewustzijn om te zetten in maatschappelijke kracht en, onder de gegeven omstandigheden, bestaat er geen andere methode om dit te doen dan door middel van algemene wetten, afgedwongen door staatsmacht. Door zulke wetten af te dwingen versterkt de arbeidersklasse niet de macht van de overheid. Integendeel, ze veranderen die macht, die nu tegen hen gebruikt wordt, in hun eigen macht. Ze bereiken door een algemene daad wat ze tevergeefs zouden proberen door een veelheid van geïsoleerde individuele inspanningen.
Vanuit dit standpunt zeggen we dat geen enkele ouder en geen enkele baas jeugdarbeid mag gebruiken, behalve in combinatie met onderwijs.
Onder onderwijs verstaan we drie dingen.
Ten eerste: geestelijke opvoeding.
Ten tweede: lichamelijke opvoeding, zoals die wordt gegeven in het gymnastiekonderwijs en door militaire oefeningen.
Ten derde: polytechnische opleiding, die de algemene beginselen van alle productieprocessen bijbrengt en tegelijkertijd het kind en de jongere inwijdt in het praktische gebruik en omgang met de elementaire instrumenten van alle beroepen.
Een geleidelijke en progressieve cursus van mentale, gymnastische en polytechnische training moet overeenkomen met de classificatie van de jeugdige arbeiders. De kosten van de polytechnische scholen moeten gedeeltelijk worden gedekt door de verkoop van hun producten.
De combinatie van betaalde productieve arbeid, geestelijke opvoeding, lichamelijke oefening en polytechnische training zal de arbeidersklasse ver boven het niveau van de hogere en middenklasse doen uitstijgen.
Het is vanzelfsprekend dat nachtelijke tewerkstelling van alle personen van 9 tot 17 jaar (inclusief) en alle beroepen die schadelijk zijn voor de gezondheid, bij wet strikt verboden moet worden.
5. Coöperatieve arbeid
Het is de taak van de International Working Men’s Association om de spontane bewegingen van de arbeidersklasse te bundelen en te veralgemenen, maar niet om welk doctrinair systeem dan ook voor te schrijven of op te leggen. Het congres moet daarom geen speciaal systeem van coöperatie afkondigen, maar zich beperken tot het afkondigen van een paar algemene principes.
(a) We erkennen de coöperatieve beweging als een van de transformerende krachten van de huidige maatschappij die gebaseerd is op klassentegenstellingen. Haar grote verdienste is dat ze in de praktijk laat zien dat het huidige verarmende en despotische systeem van ondergeschiktheid van arbeid aan kapitaal vervangen kan worden door het republikeinse en heilzame [Duitstalige versie: segensreich – MIA] systeem van de associatie van vrije en gelijke producenten.
(b) Maar het coöperatieve systeem, beperkt tot dwergachtige vormen, die door de inspanningen van individuele loonslaven zich zo hebben kunnen ontwikkelen, is nooit in staat om de kapitalistische maatschappij te transformeren. Om de maatschappelijke productie om te vormen tot één groot en harmonieus systeem van vrije coöperatieve arbeid zijn algemene maatschappelijke veranderingen nodig, veranderingen van de algemene maatschappelijke omstandigheden, die maar te realiseren zijn door de georganiseerde krachten van de maatschappij, d.w.z. de staatsmacht, over te dragen van kapitalisten en landheren naar de producenten zelf.
(c) We raden de arbeiders aan om in de coöperatieve productie te stappen in plaats van in de coöperatieve winkels. De laatste raken slechts oppervlakkig aan het huidige economische systeem, de eerste vallen het fundament aan.
(d) We raden alle coöperatieve verenigingen aan om een deel van hun totale inkomen in een fonds te storten voor de verspreiding van hun principes in woord en daad, met andere woorden, door de oprichting van nieuwe productieve coöperaties te bevorderen en hun leer te verspreiden.
(e) Om te voorkomen dat coöperatieve vennootschappen verworden tot gewone vennootschappen op aandelen (societes par actions), moeten alle arbeiders, aandeelhouder of niet, een gelijk winstdeel krijgen. Als louter tijdelijk hulpmiddel zijn we bereid om aandeelhouders een lage rente toe te staan.
6. Vakbonden. Hun verleden, heden en toekomst
(a) Hun verleden.
Het kapitaal is een geconcentreerde maatschappelijke kracht, terwijl de arbeider alleen maar over zijn arbeidskracht beschikt. Het contract tussen kapitaal en arbeid kan daarom nooit op rechtvaardige voorwaarden worden gesloten, rechtvaardig zelfs in de zin van een maatschappij die het eigendom van de materiële bestaansmiddelen en arbeid tegenover de actieve productiekracht stelt. De enige maatschappelijke kracht van de arbeiders is hun aantal. De kracht van het aantal wordt echter gebroken door onenigheid. De verdeeldheid van de arbeiders wordt gecreëerd en in stand gehouden door hun onvermijdelijke onderlinge concurrentie.
Vakbonden ontstonden oorspronkelijk uit de spontane pogingen van arbeiders om die concurrentie op te heffen of op zijn minst te beteugelen, om zodanige contractvoorwaarden te veroveren dat ze tenminste boven de toestand van louter slaven zouden uitkomen. Het onmiddellijke doel van de vakbonden was daarom beperkt tot alledaagse noodzakelijkheden, tot middelen om de onophoudelijke aanvallen van het kapitaal tegen te gaan, in één woord, tot kwesties van lonen en arbeidstijden. Deze activiteit van de vakbonden is niet alleen legitiem, ze is noodzakelijk. Ze kan niet achterwege blijven zolang het huidige productiesysteem voortduurt. Integendeel, het moet veralgemeend worden door de oprichting en samenvoeging van vakbonden in alle landen. Aan de andere kant vormden de vakbonden, onbewust, centra van organisatie van de arbeidersklasse, zoals de middeleeuwse gemeenten en gemeenschappen dat deden voor de middenklasse. Als de vakbonden nodig zijn voor de guerrilla tussen kapitaal en arbeid, dan zijn ze des te belangrijker als een georganiseerde kracht om het systeem van lonen, arbeid en kapitaal te overwinnen.
(b) Heden.
De vakbonden waren te veel gericht op de lokale en directe strijd tegen het kapitaal en hebben nog niet volledig begrepen dat ze moeten optreden tegen het systeem van loonslavernij zelf. Daarom hielden ze zich te veel afzijdig van de algemene maatschappelijke en politieke bewegingen. De laatste tijd lijken ze echter te ontwaken tot enig besef van hun grote historische missie, zoals bijvoorbeeld blijkt uit hun deelname in Engeland aan de recente politieke beweging, uit de verruimde opvattingen over hun functie in de Verenigde Staten en uit de volgende resolutie die werd aangenomen op de recente grote conferentie van vakbondsafgevaardigden in Sheffield:
“Dat deze Conferentie, ten volle erkennend de inspanningen gedaan door de Internationale Associatie om de arbeiders van alle landen te verenigen in een gemeenschappelijke broederband, de verschillende verenigingen hier vertegenwoordigd, ten zeerste aanbeveelt zich aan te sluiten bij deze vereniging, in de overtuiging dat het essentieel is voor de vooruitgang en welvaart van de gehele arbeidersklasse.”
(c) Hun toekomst.
Afgezien van hun oorspronkelijke doelen moeten ze nu leren om doelbewust op te treden als organiserende centra van de arbeidersklasse in het brede belang van haar volledige emancipatie. Ze moeten elke sociale en politieke beweging steunen die in die richting gaat. Zichzelf beschouwend en handelend als de voorvechters en vertegenwoordigers van de hele arbeidersklasse kunnen ze niet anders dan buitenstaanders in hun gelederen opnemen. Ze moeten zorgvuldig de belangen behartigen van de slechtst betaalde beroepen, zoals landarbeiders die door uitzonderlijke omstandigheden machteloos zijn geworden [in de Franse tekst staat: “niet in staat tot georganiseerd verzet”]. Ze moeten de hele wereld ervan overtuigen [in de Franse en Duitse tekst staat: “de grote massa’s arbeiders overtuigen” – in MEW16: zij moeten de hele wereld overtuigen] dat hun inspanningen, verre van bekrompen en egoïstisch, gericht zijn op de emancipatie van miljoenen onderdrukten.
7. Directe en indirecte belastingen
(a) Geen enkele wijziging in de vorm van belasting kan een belangrijke verandering teweegbrengen in de verhoudingen tussen arbeid en kapitaal.
(b) Niettemin, als men echter tussen twee belastingstelsels moet kiezen, bevelen wij de totale afschaffing van indirecte belastingen aan, en de algemene vervanging ervan door directe belastingen.
Omdat indirecte belastingen de warenprijzen verhogen, voegen de handelaren aan deze prijzen niet alleen het bedrag van de indirecte belastingen toe, maar ook de rente en winst op het kapitaal dat voor de betaling ervan is voorgeschoten.
Omdat indirecte belastingen voor een individu verbergen wat hij aan de staat betaalt, terwijl een directe belasting onverhuld en ongenuanceerd is en niet verkeerd begrepen kan worden door de meest onwetende. Directe belasting zet daarom elk individu aan tot controle op de regerende machten, terwijl indirecte belasting alle neigingen tot zelfbestuur vernietigt.
8. Internationaal krediet
Initiatief dat aan de Fransen moet worden overgelaten.
9. De Poolse kwestie
[De Franse ondertitel luidt: “Noodzaak om de Russische invloed in Europa te vernietigen door het zelfbeschikkingsrecht van naties te implementeren en Polen te herstellen op een democratische en sociale basis.” De Duitse ondertitel: De noodzaak om de Russische invloed in Europa uit te schakelen door het zelfbeschikkingsrecht van de naties en het herstel van Polen op een democratische en sociale basis.]
(a) Waarom houden de arbeiders van Europa zich met deze kwestie bezig? In de eerste plaats omdat de schrijvers en agitatoren van de middenklasse samenspannen om het dood te zwijgen, hoewel ze alle nationaliteiten steunen, op het vasteland zelfs Ierland. Vanwaar dit stilzwijgen? Omdat beide, aristocraten en bourgeoisie, naar de duistere Aziatische macht, op de achtergrond, kijken als een laatste middel tegen de oprukkende vloedgolf van de arbeidersklasse; die macht kan alleen effectief worden neergeslagen door het herstel van Polen op een democratische basis.
(b) In de huidige veranderde toestand van Midden-Europa, en vooral Duitsland, is het meer dan ooit noodzakelijk om een democratisch Polen te hebben. Zonder dat wordt Duitsland de voorburcht van de Heilige Alliantie, en daarmee de bondgenoot van het republikeinse Frankrijk. De arbeidersbeweging zal voortdurend worden gehinderd en vertraagd, zolang dat deze belangrijke Europese kwestie niet is opgelost.
(c) Het is vooral de plicht van de Duitse arbeidersklasse om in deze kwestie het initiatief te nemen, omdat Duitsland een van de opsplitsers van Polen is.
10. Legers
[De Franse en Duitse ondertitel: “Staande legers; hun verhouding tot productie”]
(a) De schadelijke invloed van grote staande legers op de productie is voldoende vastgesteld op burgerlijke congressen van alle soorten, op vredescongressen, economische congressen, statistische congressen, filantropische congressen, sociologische congressen. We vinden het daarom overbodig om hier verder op in te gaan.
(b) We stellen de algemene bewapening van het volk voor en algemene instructies voor het gebruik van wapens.
(c) We accepteren als tijdelijke noodzaak dat kleine staande legers scholen oprichten voor de officieren van de militie; elke mannelijke burger dient gedurende een korte tijd in die legers.
11. Religieuze kwestie
[De Franse en Duitse ondertitel: “Religieuze ideeën; hun invloed op de sociale, politieke en intellectuele ontwikkeling”.]
Over te laten aan het initiatief van de Fransen.
[Londen] 25 maart 1868
Beste Fred,
Ik wilde je gisteren schrijven over het museum, maar ik voelde me plotseling zo onwel dat ik het zeer interessante boek dat ik in mijn hand had, dicht moest slaan. Het werd zwart voor mijn ogen. Ik had vreselijke hoofdpijn en benauwdheid. Dus haastte ik me naar huis. De lucht en het licht deden me goed en thuis heb ik een tijdje geslapen. Mijn toestand is zodanig dat ik eigenlijk al het werk en denken voor enige tijd zou moeten opgeven; maar dat zou moeilijk zijn, zelfs als ik de middelen had om te wandelen.
Ad vocem Maurer: Zijn boeken zijn buitengewoon belangrijk. Niet alleen de primitieve periode, maar de hele latere ontwikkeling van de vrije rijkssteden, van landeigenaren met bijzondere rechten immuniteit, van openbaar gezag, van de strijd tussen vrije boerenstand en lijfeigenschap krijgt een compleet nieuw aangezicht.
De menselijke geschiedenis is als paleontologie. Dingen die vlak voor onze neus liggen, worden over het algemeen niet gezien, zelfs niet door de meest eminente geesten, vanwege een zekere blinde bekrompenheid. Later, als de tijd is gekomen, is men verbaasd dat men de sporen niet gezien heeft. De eerste reactie tegen de Franse Revolutie en de daarmee verbonden Verlichting was natuurlijk middeleeuws, geromantiseerd, en zelfs mensen als Grimm zijn er niet vrij van. De tweede reactie is – en die komt overeen met de socialistische richting, hoewel die geleerden geen idee hebben dat ze daarmee verbonden zijn – om voorbij de middeleeuwen te kijken naar de oertijd van elk volk. Daar zijn ze verbaasd om het nieuwste in het oudste te vinden, en zelfs mannen van gelijkheid in een mate die Proudhon zou doen huiveren.
Hoezeer zijn we allemaal verstrikt in deze gerechtelijke blindheid: Bij mij in de buurt, op Hunsrücken, is het oude Duitse systeem tot voor kort blijven bestaan. Ik herinner me nu dat mijn vader er als advocaat met mij over sprak! Een ander bewijs: zoals geologen bepaalde feiten verkeerd interpreteerden, zelfs de beste, zoals Cuvier, zo vertaalden filologen van het kaliber Grimm de eenvoudigste Latijnse zinnen verkeerd omdat ze door Moser enz. beïnvloedt werden (die, herinner ik me, blij was te horen dat “vrijheid” nooit bestond onder de Duitsers, maar wel het “Luft macht eigen”). Bijvoorbeeld de bekende passage in Tacitus: “arva per antios mutant, et superest ager”, wat betekent: ze wisselen (door het lot, daarom ook sortes [loten] in alle Leges Barbarorum [barbarenwetten] later) van veld (arva), en er blijft gemeenschappelijk land over (ager in tegenstelling tot arva als ager publicus gemeenschappelijk land]), vertaald Grimm enz., als: ze bebouwen elk jaar nieuwe velden en er blijft steeds nog (onbebouwd) land over!
De passage: “Colunt discreti ac diversi [Ze bebouwen individueel en van elkaar gescheiden]” zou bewijzen dat de Duitsers altijd als Westfaalse jonkers op individuele boerderijen hebben geboerd. Maar dezelfde passage zegt verder: “Vicos locant non in nostrum morem connexis et cohaerentibus aedificiis: suum quisque locum spatio circumdat.” [Ze stichten geen dorpen op onze manier, met samenhangende en aaneengesluitende gebouwen: elk omringt zijn plaats met een open ruimte], en zulke primitieve Germaanse dorpen in de beschreven vorm bestaan hier en daar nog steeds in Denemarken. Scandinavië moest natuurlijk net zo belangrijk worden voor de Duitse rechtspraak en economie als voor de Duitse mythologie. En van daaruit konden we ons verleden ontcijferen. Overigens vonden zelfs Grimm e.a. bij Caesar dat de Duitsers zich altijd als geslachtelijke verwantschappen vestigden, niet als individuen: “gentibus cognationibusque, qui uno coiereant [volgens geslachten en clans die zich samen vestigden]”.
Maar wat zou de oude Hegel zeggen als hij in het hiernamaals vernam dat het algemene in het Duits en het Noors niets anders betekent dan het gemeenschappelijke land, en het diverse [Sundre], het bijzondere, niets anders is dan het bijzondere dat gescheiden is van het gemeenschappelijke land? Dan komen de logische categorieën vervloekt tevoorschijn uit “onze omgang”.
Heel interessant is Fraas (1847): Klima und Pflanzenwelt in der Zeit, eine Geschichte beider, namelijk om te bewijzen dat klimaat en flora in de historische tijd veranderen. Hij is een darwinist vóór Darwin en zegt dat de soorten zelf in de historische tijd ontstaan. Maar tegelijkertijd is hij een landbouwkundige. Hij beweert dat met de teelt – afhankelijk van de intensiteit – het door de boeren zo geliefde “vocht” verloren gaat (vandaar dat de planten van het zuiden naar het noorden migreren) en er uiteindelijk steppevorming optreedt. Het eerste effect van cultivatie is nuttig, uiteindelijk woestijnvorming door ontbossing enz. Deze man is net zo goed filoloog (hij schreef Griekse boeken) als chemicus, landbouwkundige, enz. De conclusie is dat de beschaving – als ze op een natuurlijke manier voortschrijdt en niet bewust gestuurd wordt (als burger komt hij hier natuurlijk niet op) – woestijnen achterlaat, Perzië, Mesopotamië enz., Griekenland. Dus weer onbewust een socialistische tendens!
Deze Fraas is ook interessant voor de Duitsers. Eerst dr. med, daarna inspecteur en leraar chemie en techniek. Nu hoofd van de Beierse veterinaire dienst, universiteitsprofessor, hoofd van de staatslandbouwkundige experimenten, enz. In zijn laatste artikelen zie je zijn hoge leeftijd, maar nog steeds een levendige kerel. Hij heeft veel gereisd in Griekenland, Klein-Azië en Egypte! Zijn geschiedenis van de landbouw is ook belangrijk. Hij noemt Fourier een “vrome en humanistische socialist”. Over de Albanezen, enz., “elke vorm van monsterlijke ontucht”.
Het is noodzakelijk om de nieuwe en nieuwste ontwikkelingen in de landbouw goed te bekijken. De fysische school staat tegenover de chemische school.
Vergeet niet om me de brief van Kugelmanns fabrikant [Gustav Meyer] terug te sturen.
Ik verheug mij erop jullie hier te zien.
Jouw
K.M.
À propos. Edgars [Edgar von Westphalen] tuinhoed is gevonden, kun je hem deze keer naar Mrs Lizzy brengen?
Londen, 10 dec. 1869
Beste Fred,
D’abord, wat betreft de kwestie Solingen. (Is £2 hier nodig? Ik denk slechts 1).
Deze mensen hebben mij, de Centrale Raad, het Congres van Bazel, enz. lastig gevallen met hun oproepen. Ze geven zelf toe dat hun productievereniging slechts een lokaal belang heeft. Hoe kunnen ze verwachten dat het buitenland – gezien de opofferingen die de stakingen enz. internationaal hebben gekost, gezien de nood van honderden Franse en Engelse productieverenigingen – ook maar één cent aan hen schenkt? Je hebt gezien wat voor goeds de enthousiaste oproepen van Becker [Johann Philipp Becker] voor hen, hen hebben gedaan.
Aan de andere kant, voor jou en mij, zijn deze Solingers pilaren in de Rijnprovincie. Zij behoorden (de leiders) tot de bond. Tijdens de heerschappij van Lassalle, toen markies Itzig in Keulen was, bracht dezelfde Carl Klein een toost uit op ons, de redacteuren van de Neuen Rheinische Zeitung, en Itzig werd gedwongen een goed gezicht te trekken bij een slecht spel. Bovendien was hun samenwerking solide en duurde jaren. Door de onzin van de Pruisische wetgeving werden ze gedwongen om hun kapitaal vast te zetten en dus hun werkkapitaal te verminderen. Toen de Rijnlandse bourgeoisie kwaad werd, besloot deze ermee te breken, deels door hun obligaties te verkopen en deels door alle commerciële voorschotten (niet gebaseerd op obligaties) in te trekken.
De kwestie heeft dus een algemene en, voor ons, een persoonlijke betekenis.
Ik stel het volgende voor: u stuurt de kerels 50 talers voor de obligaties en vertelt hen tegelijkertijd dat ze zelf moeten beseffen dat u niets voor hen kunt doen bij de Engelse bourgeoisie in Manchester. Je vertelt hen tegelijkertijd – en dit is een feit – dat ik in Londen tevergeefs al het mogelijke voor hen heb gedaan. Tot slot vertel je hen – en ik zal het meteen proberen – dat ik zal kijken of ik geld voor hen kan inzamelen bij de Duitse bourgeoisie. Ik zal Menke in Hamburg hiervoor onmiddellijk aanschrijven – natuurlijk vertel je hen dit niet. Het is mogelijk dat Menke (die miljonair is en Das Kapital van begin tot eind van “corrigerende aantekeningen” heeft voorzien, die hij me zelf heeft laten zien) iets zal doen. 2000 talers is niets voor deze mensen. Ze zullen natuurlijk eerst iemand naar Solingen sturen om de zaak van binnenuit te bekijken. Als het bedrijf niet levensvatbaar is, dan moet en mag het niet gesteund worden. Als het tegenovergestelde het geval is, ben ik er zeker van dat deze mensen (Menke en co) het geld zullen geven.
Ad Vocem: De Ierse kwestie. Ik ben afgelopen dinsdag [7 december 1869] niet naar de Centrale Raad gegaan. Mijn “familie” stond me niet toe te gaan – hoewel ik me had voorgenomen de debatten te openen –, met deze mist en in mijn huidige gezondheidstoestand.
Wat betreft het verslag in de Nat[ional] Ref[ormer] is mij niet alleen onzin aangesmeerd, maar wat correct is gemeld, is onjuist gemeld. Maar ik wilde niet reclameren. Ten eerste zou ik daarmee de verslaggever (Harris) beledigen. En ten tweede, zolang ik me er niet mee bemoei, hebben al deze verslagen niets officieels. Als ik iets corrigeer, geef ik toe dat het andere correct is. En alles zoals het is weergegeven is fout. Bovendien heb ik redenen om van deze verslagen geen juridisch bewijs tegen mij te maken, en dat gebeurt vanaf het moment dat ik details corrigeer.
De manier waarop ik de zaak aanstaande dinsdag zal brengen is de volgende: los van alle “internationale” en “humane” rechtvaardigheid-voor-Ierland-frases – wat vanzelfsprekend is in de Internationale Raad – is het het directe, absolute belang van de Engelse arbeidersklasse om zich te ontdoen van hun huidige relatie met Ierland. En dit is mijn volle overtuiging, en om redenen die ik niet deels aan de Engelse arbeiders kan mededelen. Ik heb lang geloofd dat het mogelijk was om het Ierse regime omver te werpen in en door de opkomst van de Engelse arbeidersklasse. In de New York Tribune heb ik dit standpunt altijd ingenomen. Diepgaander studie heeft me nu van het tegendeel overtuigd. De Engelse arbeidersklasse zal nooit iets doen voordat ze van Ierland af is. De hefboom moet in Ierland worden ingezet. Daarom is de Ierse kwestie zo belangrijk voor de maatschappelijke ontwikkeling in het algemeen.
Ik heb veel uittreksels van Davies gelezen. Het boek zelf had ik in het museum slechts vluchtig doorbladerd. Ik ben u dus zeer verplicht als u de passages over gemeenschappelijk eigendom voor me wilt uitschrijven. U moet Currans Speeches aanschaffen, uitgegeven door Davies (Londen: James Duffy, 22 Paternoster Row). Ik wilde het u geven toen u in Londen was. Het circuleert nu onder de Engelse leden van de Centrale Raad en God weet wanneer ik het weer zal zien. Voor de periode 1779-1800 (Unie) is het heel belangrijk, niet alleen vanwege de “toespraken” van Curran (namelijk gerechtelijke toespraken; ik beschouw Curran als de enige grote advocaat van de 18e eeuw, een nobele natuur, terwijl Grattan een parlementaire lomperd was), maar omdat u alle bronnen over de United Irishmen erin terugvindt. Deze periode is van het hoogste belang, wetenschappelijk en dramatisch. Ten eerste, de Engelse rotzooi van 1588-89 herhaalt zich (misschien geïntensiveerd) in 1788-89. Ten tweede, in de Ierse beweging zelf is een klassebeweging gemakkelijk aangetoond. Ten derde, de beruchte politiek van Pitt. Ten vierde, wat de heren Engelsen zeer zal vervelen, het bewijs dat Ierland faalde omdat, in feite, vanuit een revolutionair standpunt, de Ieren te ver gevorderd waren voor de Engelse koning en het kerkvolk, terwijl aan de andere kant de Engelse reactie in Engeland (net als in de tijd van Cromwell) geworteld was in de onderwerping van Ierland. Deze periode moet in minstens één hoofdstuk worden behandeld, schandpaal voor John Bull!
Ingesloten Frans – en in tegenstelling tot Freiligraths!
Ik zou het op prijs stellen als je het geld voor het volgende kwartaal zo snel mogelijk overmaakt.
À propos. Tussy heeft een gekkenwerk op zich genomen, om een kussen voor je te borduren voor Kerstmis. Ik denk niet dat ze het voor Nieuwjaar af heeft. Ze laat mama, Jenny of Lenchen [Helene Demuth] geen steek doen, dus ze heeft al weken niets anders gedaan. Maar dit is een groot geheim en natuurlijk mag je op geen enkele manier laten doorschemeren dat je ervan op de hoogte bent. Tussy zou me opvreten.
Complimenten aan Mrs Lizzy.
Uw K. Mohr
Van de Fransen die ik je stuur is “Gaulois” – half bonapartist, half oppositie – dom. De “Pere Duchesne” zal je verbazen met zijn schaamteloosheid. En in zo’n toestand durft het zwijn, Eugenie, zichzelf naar voren te schuiven? Ze wil zeker opgehangen worden.
À propos. De vertaling van “Kapital” gaat door. Keller heeft het nu echter onderbroken. Hij wil eerst de 18e Brumaire publiceren, hij gelooft dat dit mogelijk is onder de huidige omstandigheden en belangrijk voor Frankrijk.
Wat betreft de huidige Ierse beweging, 3 belangrijke momenten: 1. oppositie tegen advocaten, handelspolitici, en mooipraterij; 2. verzet tegen het dictaat van de papen, de verraders zoals in de tijd van O’Connell, zoals in 1798-1800; 3. opkomst van de agrarische arbeidersklasse tegen de boerenklasse op de laatste bijeenkomsten. (Gelijkaardig fenomeen van 1795-1800.)
De “Ier” ontstond alleen door de onderdrukking van de Feniaanse pers. Hij was al heel lang tegen het fenianisme. Luby enz. van de Irish People enz., waren ontwikkelde mensen die religie als een bagatel behandelden. De regering stopte hen in de gevangenis, en toen kwamen de Pigotts en co. De “Ier” blijft alleen bestaan totdat die mensen uit de gevangenis zijn. Dat weet hij, ook al slaat hij nu politiek munt uit zijn verklaringen ten gunste van de “wreed veroordeelden”.
Geschreven eind februari/begin maart 1881. Uit het Frans.
1. Bij de behandeling van het ontstaan van de kapitalistische productie heb ik gezegd dat deze “gebaseerd is op de radicale scheiding tussen de producent en de productiemiddelen” (Le Capital, p. 315, kolom 1) en: “de basis van deze hele ontwikkeling is de onteigening van de boeren. Het is alleen in Engeland op een radicale manier uitgevoerd ... Maar alle andere landen van West-Europa ondergaan dezelfde beweging” (l.c. kolom 2).
Daarom heb ik de “historische onvermijdelijkheid” van deze beweging uitdrukkelijk beperkt tot de landen van West-Europa. En waarom? Vergelijk hoofdstuk 32, waar je kunt lezen:
“Het vernietigingsproces dat de transformatie teweegbrengt van de individuele en gefragmenteerde productiemiddelen in maatschappelijk geconcentreerde productiemiddelen, dat het dwergbezit van velen verandert in het enorme bezit van enkelen, ... deze kwellende en verschrikkelijke onteigening van het werkende volk – dat is de oorsprong, dat is de genese van het kapitaal ... Het privé-eigendom, dat gebaseerd is op persoonlijke arbeid ... wordt verdrongen door het kapitalistische privé-eigendom, dat gebaseerd is op de uitbuiting van de arbeid van anderen, op loonarbeid” (p. 341, kolom 2).
Op deze manier vindt in laatste instantie de transformatie plaats van de ene vorm van privébezit in een andere vorm van privébezit. Maar aangezien het land in de handen van de Russische boeren nooit hun privébezit is geweest, hoe kan deze ontwikkeling dan op hen worden toegepast?
2. Vanuit historisch oogpunt is het enige serieuze argument dat kan worden aangevoerd voor de onvermijdelijke ontbinding van de gemeenschap van Russische boeren het volgende: als men heel ver teruggaat, vindt men overal in West-Europa gemeenschappelijk eigendom van een min of meer archaïsch type; het is overal verdwenen met de maatschappelijke vooruitgang. Waarom zou het alleen in Rusland aan hetzelfde lot ontsnappen?
Ik antwoord: omdat in Rusland, dankzij een unieke samenloop van omstandigheden, de dorpsgemeenschap, die nog steeds op nationale schaal bestaat, zich geleidelijk kan bevrijden van haar primitieve kenmerken en zich rechtstreeks kan ontwikkelen als een element van collectieve productie op nationale schaal. Juist omdat het samenvalt met de kapitalistische productie, kan het zich de positieve resultaten ervan toe-eigenen zonder de verschrikkelijke wisselvalligheden ervan te ondergaan. Rusland is niet geïsoleerd van de moderne wereld, nog minder is het de prooi van een buitenlandse veroveraar, zoals Indië.
Als de Russische bewonderaars van het kapitalistische systeem de theoretische mogelijkheid van zo’n evolutie ontkennen, dan zou ik hen willen vragen: heeft Rusland, net als het Westen, een lange incubatieperiode van machine-industrie moeten doormaken om machines, stoomschepen, spoorwegen, enz. te kunnen gebruiken? Kunnen ze me ook uitleggen hoe ze erin geslaagd zijn om het hele ruilmechanisme (banken, kredietmaatschappijen, enz.) in een mum van tijd in te voeren, terwijl het Westen er eeuwen over gedaan heeft om dat te ontwikkelen?
Als de dorpsgemeenschap vanaf het begin in normale omstandigheden had verkeerd op het moment van de boerenemancipatie; als bovendien de enorme staatsschuld, die voor het grootste deel op kosten en ten koste van de boeren wordt afbetaald, was gecombineerd met de andere enorme bedragen die door de staat (en altijd op kosten en ten koste van de boeren) zijn toegekend aan de “nieuwe pijlers van de maatschappij” die zich in kapitalisten hebben veranderd; als al deze uitgaven ten goede waren gekomen aan de verdere ontwikkeling van de dorpsgemeenschap, dan zou niemand vandaag de dag nog piekeren over de “historische onvermijdelijkheid” van de vernietiging van de dorpsgemeenschap: iedereen zou er het element van de wedergeboorte van de Russische maatschappij in herkennen en een element van superioriteit ten opzichte van de landen die nog steeds geknecht zijn door het kapitalistische regime.
Een andere omstandigheid die gunstig is voor het behoud van de Russische dorpsgemeenschap (in haar ontwikkeling) is dat zij niet alleen een tijdgenoot is van de kapitalistische productie en de periode heeft overleefd waarin dit maatschappelijk systeem nog intact was, maar dat dit systeem vandaag de dag, zowel in West-Europa als in de Verenigde Staten, in strijd is met de wetenschap, met de massa’s en met de productiekrachten die het genereert [Geschrapt in het manuscript: In één woord, het is veranderd in een arena van schreeuwende tegenstellingen, crises, conflicten en periodieke tegenslagen; het laat zelfs de meest misleide zien dat het een tijdelijk productiesysteem is, gedoemd om te verdwijnen door de terugkeer van de maatschappij naar]. In één woord, het kapitalisme bevindt zich in een crisis die alleen zal eindigen met de afschaffing ervan, met de terugkeer van moderne maatschappijen naar het “archaïsche” type van gemeenschappelijk eigendom, of, zoals een Amerikaanse auteur (L. H. Morgan), die helemaal niet wantrouwig staat tegenover revolutionaire tendensen en in zijn werk gesteund wordt door de regering in Washington, het formuleert – het nieuwe systeem waar de moderne samenleving naar neigt “zal een heropleving zijn van het archaïsche type van samenleving in een superieure vorm”. Laat je alleen niet teveel afschrikken door het woord “archaïsch”.
Maar dan zou het op zijn minst noodzakelijk zijn om deze wisselvalligheden te kennen. Maar daar weten we niets van.
De geschiedenis van het verval van primitieve gemeenschappen (het zou een vergissing zijn om ze allemaal over één kam te scheren; net als in de geologische formaties is er ook in de historische formaties een hele reeks van primaire, secundaire, tertiaire enz. types) moet nog worden geschreven. Tot nu toe zijn er alleen povere schetsen gegeven. Maar in ieder geval is het onderzoek ver genoeg gevorderd om te bevestigen: 1. dat de levensvatbaarheid van primitieve gemeenschappen onvergelijkbaar groter was dan die van Semitische, Griekse, Romeinse, enz. samenlevingen, en a fortiori dan die van moderne kapitalistische maatschappijen; 2. dat de oorzaken van hun neergang voortkomen uit de economische omstandigheden die hen verhinderden een bepaald ontwikkelingsstadium te passeren, uit historische milieus die in geen enkel opzicht overeenkomen met het historische milieu van de Russische dorpsgemeenschap van vandaag.
Als je de geschiedenissen van de primitieve gemeenschappen leest die door de burgerij zijn geschreven, moet je op je hoede zijn. Ze deinzen zelfs niet terug voor vervalsingen. Sir Henry Maine bv., die ijverig meewerkte met de Engelse regering in haar werk om de Indische gemeenschappen met geweld te vernietigen, verzekert ons schijnheilig dat alle nobele pogingen van de regering om deze gemeenschappen te behouden zijn mislukt door de spontane kracht van de economische wetten!
Op de een of andere manier kwam de gemeenschap om in de onophoudelijke externe en interne oorlogen; waarschijnlijk stierf ze een gewelddadige dood. Toen de Germanen Italië, Spanje, Gallië, enz. veroverden, hield hun gemeenschap van het archaïsch type op te bestaan. Haar natuurlijke levensvatbaarheid wordt echter bewezen door twee feiten. Er zijn een paar verspreide voorbeelden die alle wisselvalligheden van de middeleeuwen hebben overleefd tot op de dag van vandaag, bv. in mijn geboorteplaats Trier. Maar het belangrijkste is dat de gemeenschap waarvan ze verdreven werd haar karakteristieke eigenschappen zo duidelijk heeft vastgelegd, een gemeenschap waarin landbouwgrond privébezit is geworden terwijl bossen, weilanden, woeste gronden, enz. nog steeds gemeenschappelijk bezit zijn, dat toen Maurer deze gemeenschap van secundaire formatie ontdekte, hij in staat was om het archaïsche prototype te reconstrueren. Dankzij de karakteristieke eigenschappen die aan dit prototype werden ontleend, werd de nieuwe gemeenschap die door de Germanen in alle veroverde landen werd geïntroduceerd, het enige bolwerk van volksvrijheid en volksleven gedurende de hele middeleeuwen.
Als we niets weten over het leven van de gemeenschap na de tijd van Tacitus, noch over de aard en het tijdstip van haar verdwijning, dan kennen we toch het begin van dit proces dankzij het verslag van Julius Caesar. In zijn tijd werd het land al jaarlijks gedeeld, maar onder de gentes en stammen van de Germaanse stamverbanden, nog niet onder de individuele leden van een gemeenschap. De dorpsgemeenschap in Germanië kwam dus voort uit een archaïscher type; hier was ze het product van een natuurlijke ontwikkeling in plaats van in een volledige staat uit Azië te zijn geïmporteerd. Daar – in Indië – komen we het ook tegen en altijd als het laatste stadium of de laatste periode van de archaïsche formatie.
Om de mogelijke toekomst van de dorpsgemeenschap vanuit een zuiver theoretisch standpunt te beoordelen, d.w.z. altijd uitgaande van normale levensomstandigheden, moet ik nu enkele karakteristieke kenmerken noemen die de “boerengemeenschap” onderscheiden van de meer archaïsche types.
Ten eerste waren alle vroegere primitieve gemeenschappen gebaseerd op bloedverwantschap; door deze sterke maar hechte band te verbreken, kan de boerengemeenschap zich beter aanpassen, uitbreiden en contact met vreemden weerstaan.
In dit geval zijn het huis en toebehoren, de boerderij, al privébezit van de boer, terwijl lang voor de komst van de landbouw het gemeenschappelijke huis een van de materiële fundamenten van de voorgaande gemeenschappen was.
Tot slot wordt de landbouwgrond, hoewel het gemeenschappelijk bezit blijft, periodiek gedeeld tussen de leden van de boerengemeenschap op zo’n manier dat elke boer de hem toegewezen velden voor eigen rekening bewerkt en zich de vruchten ervan individueel toe-eigent, terwijl in de meer archaïsche gemeenschappen de productie collectief was en alleen het product werd verdeeld. Dit primitieve type van coöperatieve of collectieve productie was natuurlijk het resultaat van de zwakheid van het geïsoleerde individu en niet van de socialisatie van de productiemiddelen.
Het is gemakkelijk te begrijpen dat het dualisme dat inherent is aan de “boerengemeenschap” deze met een grotere vitaliteit kan vullen, want aan de ene kant consolideren het gemeenschappelijke eigendom en alle maatschappelijke relaties die daaruit voortvloeien de basis ervan, terwijl tegelijkertijd het privéhuis, het perceelsgewijze bebouwen van de landbouwgrond en het zich privé toe-eigenen van de opbrengst, de ontwikkeling van een persoonlijkheid mogelijk maakte die onverenigbaar was met de voorwaarden van de primitieve gemeenschappen. Maar het is niet minder duidelijk dat hetzelfde dualisme na verloop van tijd een bron van ontbinding kan worden. Afgezien van alle invloeden van een vijandige omgeving, de geleidelijke accumulatie van roerende rijkdom, die begint met de rijkdom van het vee (en zelfs de rijkdom van horigen mogelijk maakt), de steeds belangrijkere rol die het roerende element speelt in de landbouw zelf, en een groot aantal andere omstandigheden die onlosmakelijk verbonden zijn met deze accumulatie. De uitleg hiervan zou me echter te ver voeren, als het ontbindende element van de economische en maatschappelijke gelijkheid, en aanleiding geven tot een belangenconflict binnen de gemeenschap zelf, dat in eerste instantie resulteert in de omzetting van landbouwgrond in privébezit en eindigt met de private toe-eigening van bossen, weilanden, braakland, enz. die al gemeenschappelijke aanhangsels zijn geworden van de privé-eigendom. Daarom vertegenwoordigt de “boerengemeenschap” overal het laatste type archaïsche maatschappelijke formatie en daarom verschijnt in de historische ontwikkeling van het oude en moderne West-Europa de periode van de boerengemeenschap als een overgangsperiode van gemeenschappelijk bezit naar privébezit, als een overgangsperiode van de primaire naar de secundaire formatie. Maar betekent dit dat de ontwikkeling van de “boerengemeenschap” onder alle omstandigheden dit pad moet volgen? Helemaal niet. Haar basisvorm laat dit alternatief toe: ofwel het element van privébezit dat erin vervat zit zal zegevieren over het collectieve element, ofwel het laatste over het eerste. Alles hangt af van het historische milieu waarin het zich bevindt ... deze twee oplossingen zijn a priori mogelijk, maar voor elk van hen is natuurlijk een heel ander historisch milieu een eerste vereiste.
3. Rusland is het enige Europese land waar de “boerengemeenschap” tot op de dag van vandaag op nationale schaal heeft standgehouden. Het is niet, zoals Indië, de prooi van een buitenlandse veroveraar, noch leeft het geïsoleerd van de moderne wereld. Aan de ene kant maakt het gemeenschappelijke grondbezit het mogelijk om de verkavelde en individualistische landbouw direct en geleidelijk om te vormen tot collectieve landbouw; en de Russische boeren doen dit al op de onverdeelde weiden. De fysieke gesteldheid van de Russische grond nodigt bijna uit tot gemechaniseerde teelt op grote schaal; de vertrouwdheid van de boer met de specifiteiten van de soorten vergemakkelijkt zijn overgang van verkavelde naar coöperatieve arbeid, en tenslotte is de Russische maatschappij, die zo lang op zijn kosten heeft geleefd, hem de nodige vooruitgang verschuldigd voor zo’n overgang [Doorstreept in het manuscript: Men zou natuurlijk moeten beginnen met de gemeenschap te herstellen in haar normale staat op haar huidige basis, want de boer is overal de vijand van bruuske veranderingen.] Aan de andere kant zal Rusland alle positieve verworvenheden van het kapitalistische systeem in de gemeenschap kunnen opnemen zonder het Caudijnse juk te ondergaan, dankzij de gelijktijdigheid met de westerse productie, die de wereldmarkt domineert.
Als de woordvoerders van de “nieuwe pijlers van de samenleving” de theoretische mogelijkheid van de evolutie van de huidige dorpsgemeenschap zouden ontkennen, dan zou je hen kunnen vragen of Rusland, net als het Westen, gedwongen was om door een lange incubatieperiode van machine-industrie te gaan om tot machines, stoomschepen, spoorwegen, enz. te komen? Je zou hen ook kunnen vragen hoe ze erin slaagden om het hele ruilmechanisme (banken, naamloze vennootschappen, enz.) in een mum van tijd in te voeren, terwijl het Westen er eeuwen over deed om dat te ontwikkelen?
Er is één eigenaardigheid van de “boerengemeenschap” in Rusland die haar verzwakt en in elk opzicht schadelijk is. Dit is het isolement, het gebrek aan contact tussen de activiteit van de ene gemeenschap en dat van een andere, deze lokaal gebonden microkosmos, die niet overal te vinden is als een intrinsiek typisch kenmerk, maar die, waar het gevonden wordt, een min of meer gecentraliseerd despotisme over de gemeenschappen vestigt. De federatie van de Noord-Russische republieken bewijst dat dit isolement, dat waarschijnlijk oorspronkelijk werd veroorzaakt door de onmetelijkheid van het grondgebied, in grote mate werd geconsolideerd door de politieke rampspoed die Rusland heeft moeten incasseren sinds de Mongoolse invasie. Vandaag de dag is dit een obstakel dat gemakkelijk uit de weg geruimd kan worden. Men zou eenvoudigweg het administratieve district, een overheidsorgaan, moeten vervangen door een boerenvergadering, die de gemeenschappen zelf verkiezen en die hun belangen zou dienen als een economisch en administratief orgaan.
Vanuit historisch oogpunt is het een uiterst gunstige omstandigheid voor het behoud van de “boerengemeenschap” en haar verdere ontwikkeling, dat zij niet alleen een tijdgenoot is van de kapitalistische productiewijze in het Westen, en zich daarom de resultaten ervan kan toe-eigenen zonder zich aan haar modus operandi te hoeven onderwerpen, maar dat zij ook de periode heeft getrotseerd waarin het kapitalistische systeem nog intact was. Nu echter, in West-Europa net als in de Verenigde Staten, is het in een gevecht met de arbeidersmassa’s, met de wetenschap en met de productiekrachten die het zelf heeft voortgebracht – in één woord, het maakt een crisis door die zal eindigen met de opheffing van het kapitalisme en de terugkeer van de moderne maatschappij in een hogere vorm van het “archaïsche” type van collectief eigendom en collectieve productie.
Het is duidelijk dat de ontwikkeling van de gemeenschap geleidelijk gaat en dat de eerste stap moet zijn om haar op haar huidige basis naar normale voorwaarden te brengen. [Doorstreept in het manuscript: En de historische situatie van de Russische “dorpsgemeenschap” kent zijn gelijke niet! Het is de enige in Europa die overleefde, niet in de vorm van ruïnes op de manier van die zeldzame en merkwaardige miniaturen, die overblijfselen van het archaïsche type, zoals men ze onlangs in het Westen vond, maar als een quasi-dominante vorm van volksleven en verspreid over een immens rijk. Als het de basis bezit voor collectieve toe-eigening in het gemeenschappelijk bezit van het land, dan biedt het historische milieu, de gelijktijdigheid met de kapitalistische productie, het alle kant-en-klare voorwaarden voor collectieve arbeid op grote schaal. Het is daarom in staat om zich de positieve verworvenheden van het kapitalistische systeem toe te eigenen zonder het Caudijnse juk ervan te moeten ondergaan. Het kan geleidelijk de perceelsgewijze teelt vervangen door een grootschalige economie met behulp van machines, waartoe de fysieke aard van de Russische grond uitnodigt. Het kan zo het directe beginpunt worden van het economische systeem waar de moderne maatschappij naar neigt, en een nieuw leven beginnen zonder zichzelf van kant te maken. Integendeel, om te beginnen moeten we ze in normale omstandigheden brengen.]
Maar daartegenover staat de grondeigendom, dat bijna de helft van het land bezit en het grootste deel ervan, om nog maar te zwijgen van de staatsdomeinen. Juist daarom valt het behoud van de “dorpsgemeenschap” door middel van haar verdere ontwikkeling samen met de algemene beweging van de Russische maatschappij, waarvan de wedergeboorte alleen tegen deze prijs kan worden gekocht.
Zelfs vanuit puur economisch oogpunt kan Rusland alleen uit de impasse komen waarin haar landbouw zich bevindt, door de ontwikkeling van haar dorpsgemeenschap; het zou een vergeefse poging zijn om eruit te ontsnappen door middel van de Engelse kapitalistische pacht, alle agrarische voorwaarden spreken dit tegen.
Als we alle ellende die de Russische dorpsgemeenschap momenteel treft buiten beschouwing laten en alleen kijken naar de vorm van haar structuur en haar historische milieu, is het op het eerste gezicht duidelijk dat een van haar karakteristieke kenmerken, de gemeenschappelijke eigendom van het land, de natuurlijke basis is voor collectieve productie en toe-eigening. Bovendien zou de vertrouwdheid van de Russische boer met de specifiteiten van de soorten de overgang vergemakkelijken van de perceelsgewijze economie naar de collectieve economie, die hij al tot op zekere hoogte uitvoert op de onverdeelde weiden, in drainage en andere openbare werken. Maar om ervoor te zorgen dat de collectieve arbeid in de huidige landbouw de perceel-economie, de bron van particuliere toe-eigening, verdringt, zijn er twee dingen nodig: de economische noodzaak van zo’n transformatie en de materiële voorwaarden voor de uitvoering ervan.
Wat de economische noodzaak betreft, die zou zich in de “dorpsgemeenschap” stellen vanaf het moment dat ze in normale omstandigheden werd gesteld, d.w.z. zodra de lasten voor haar verdwijnen en het te bewerken land een normale omvang had. De tijd is voorbij dat de Russische landbouw alleen het land en de boer op het perceel nodig had, uitgerust met min of meer primitieve werktuigen. Deze tijd is des te sneller voorbij omdat de onderdrukking van de landbouwer zijn veld uitput en onvruchtbaar maakt. Hij heeft nu coöperatief werk nodig dat op grote schaal wordt georganiseerd. Bovendien, zou de boer die de meest noodzakelijke dingen mist voor het verbouwen van 2 of 3 desjatine beter af zijn met tien keer zoveel desjatinen?
Maar waar vandaan halen ze de voorraad, de mest, de landbouwmethoden, enz.; al die middelen die onmisbaar zijn voor de collectieve arbeid? Daarin ligt de grote superioriteit van de Russische “dorpsgemeenschap” ten opzichte van de archaïsche gemeenschappen van hetzelfde type. Zij alleen heeft zich in Europa op grote, nationale schaal doen gelden. Ze bevindt zich daarom in een historisch milieu waar de gelijktijdigheid met de kapitalistische productie haar alle voorwaarden biedt voor collectieve arbeid. Het kan zich alle positieve verworvenheden van het kapitalistische systeem toe-eigenen zonder het Caudijnse juk te ondergaan. De fysieke gesteldheid van de Russische bodem nodigt bijna uit tot een landbouw die wordt bedreven met behulp van machines, op grote schaal georganiseerd en gebaseerd op coöperatieve arbeid. Wat betreft de eerste opstartkosten – intellectuele en materiële kosten – die heeft de Russische maatschappij te danken aan de “dorpsgemeenschap”, op wiens kosten ze zo lang heeft geleefd en waarin ze ook haar “element van wedergeboorte” moet zoeken.
Het beste bewijs dat deze ontwikkeling van de “dorpsgemeenschap” overeenkomt met het historische proces van ons tijdperk is de rampzalige crisis die de kapitalistische productie doormaakt in de Europese en Amerikaanse landen waar deze de grootste bloei had, een crisis die zal eindigen met de afschaffing van het kapitalisme en met de terugkeer van de moderne maatschappij naar een hogere vorm van het meest archaïsche type – collectieve productie en toe-eigening.
4. Om zich te kunnen ontwikkelen, moet men vooral leven, en het is voor niemand een geheim dat het leven van de “dorpsgemeenschap” momenteel bedreigd wordt.
Om de boeren te onteigenen is het niet nodig ze van hun land te verdrijven, zoals in Engeland en elders is gebeurd, noch is het nodig om gemeenschappelijk eigendom af te schaffen door een oekaze. Neem de boeren het product van hun arbeid boven een bepaald niveau af en ondanks uw gendarmerie en uw leger zult u er niet in slagen hen aan hun velden te binden! In de laatste jaren van het Romeinse Rijk ontvluchtten de provinciale decurions, geen boeren maar landeigenaren, hun huizen, lieten hun land in de steek, verkochten zichzelf zelfs als slaaf, allemaal om zich te ontdoen van een eigendom dat nu een officieel voorwendsel was om hen zonder genade of mededogen uit te persen.
Na de zogenaamde boerenemancipatie werd de Russische gemeenschap door de staat in abnormale economische omstandigheden geplaatst en sindsdien heeft de staat niet opgehouden haar te onderdrukken met behulp van de maatschappelijke krachten, geconcentreerd in haar handen. Verzwakt door fiscale dwang werd ze een weerloos object van uitbuiting door handel, grondbezit en woeker. Deze externe onderdrukking ontketende het al bestaande belangenconflict binnen de gemeenschap zelf en resulteerde snel in het kiemen van ontbinding in de gemeenschap. Maar dat is niet alles [Geschrapt in het manuscript: Op kosten en ten koste van de boeren heeft de staat, als in een broeikas, die uitwassen van het kapitalistische systeem gekoesterd die het gemakkelijkst te acclimatiseren zijn, de beurs, speculatie, banken, nv’s en spoorwegen, waarvan hij de tekorten dekt en waarvan de winsten verzilverd worden door de ondernemers, enzovoort, enzovoort]. Op kosten en ten koste van de boeren heeft de staat die sectoren van het westerse kapitalistische systeem gecultiveerd als in een broeikas, die, zonder op enigerlei wijze de productiekrachten van de landbouw te ontwikkelen, het meest geschikt zijn om de diefstal van zijn vruchten door onproductieve tussenhandelaren te vergemakkelijken en te versnellen. Op deze manier heeft hij bijgedragen aan de verrijking van een nieuw kapitalistisch ongedierte dat de laatste druppels bloed uit de al verzwakte “dorpsgemeenschap” zuigt.
... In één woord, de staat verleende zijn steun aan een overhaaste ontwikkeling van die technische en economische middelen die het meest geschikt waren om de exploitatie van de landbouwer, d.w.z. de belangrijkste productiekracht van Rusland, te vergemakkelijken en te versnellen en de “nieuwe pijlers van de samenleving” te verrijken.
5. Deze combinatie van destructieve invloeden moet natuurlijk leiden tot de ondergang van de dorpsgemeenschap als die invloeden niet worden verslagen door een krachtige tegenbeweging.
Maar je vraagt je af: waarom spannen al deze belangengroepen (inclusief de grootindustrie onder voogdij van de staat), die geld verdienen aan de huidige toestand van de dorpsgemeenschap, willens en wetens samen om de kip te doden die hun gouden eieren legt? Juist omdat ze vinden dat “deze huidige toestand” niet langer kan worden gehandhaafd, dat daarom de huidige manier van uitbuiting van de dorpsgemeenschap niet meer past bij deze tijd. De ellende van de boer heeft zich al uitgebreid naar de aarde, die onvruchtbaar wordt. Tegenover goede oogsten staan hongersnoden. Het gemiddelde van de afgelopen tien jaar laat niet alleen een stagnerende, maar zelfs een dalende landbouwproductie zien. Ten slotte moet Rusland voor het eerst graan importeren in plaats van exporteren. Er is dus geen tijd te verliezen. We moeten hier een einde aan maken. De min of meer welgestelde minderheid van boeren moet worden omgevormd tot een landelijke middenklasse en de meerderheid van de boeren moet worden omgevormd tot gewone proletariërs. Zo beschrijven de woordvoerders van de “nieuwe pijlers van de maatschappij” de zelf aangebrachte wonden aan de gemeenschap, alsof het een natuurlijk symptoom is van een ouderdomsaandoening.
Als zoveel verschillende belangengroepen, en vooral die van de “nieuwe pijlers van de samenleving”, en gevestigd onder de welwillende heerschappij van Alexander II, hun geld realiseerden in de huidige toestand van de “dorpsgemeenschap”, waarom zouden zij dan willens en wetens haar vernietiging bewerkstelligen? Waarom beschouwen de woordvoerders de toegebrachte wonden als een onweerlegbaar bewijs van haar natuurlijke aftakeling? Waarom willen ze de kip met de gouden eieren doden?
Simpelweg omdat de economische feiten, waarvan de analyse me te ver zou voeren, het geheim hebben onthuld dat de huidige staat van de gemeenschap niet langer kan worden gehandhaafd en dat de huidige manier van uitbuiting van de volksmassa binnenkort niet langer geschikt zal zijn voor deze tijd, al was het maar vanwege de noodzakelijke loop der gebeurtenissen. Daarom is er iets nieuws nodig, en dit nieuwe ding, geïnsinueerd onder de meest uiteenlopende vormen, komt altijd neer op het volgende: schaf de gemeenschappelijk eigendom af, vorm de min of meer welgestelde minderheid van boeren als een landelijke middenklasse en verander de grote meerderheid van de boeren in gewone proletariërs.
Aan de ene kant staat de “dorpsgemeenschap” al aan de rand van de afgrond en aan de andere kant ligt een machtige groep samenzweerders op de loer om haar een fatale klap toe te brengen. Er is een Russische revolutie nodig om de Russische gemeenschap te redden. Overigens doen de politieke en sociale machthebbers hun best om de volksmassa op zo’n catastrofe voor te bereiden.
Terwijl de gemeenschap wordt uitgekleed, gemarteld, de grond onvruchtbaar gemaakt en wordt leeggezogen, beschrijven de literaire lakeien van de “nieuwe pijlers van de samenleving” ironisch genoeg de wonden die haar worden toegebracht als symptomen van haar natuurlijke aftakeling. Ze beweren dat ze een natuurlijke dood sterft en dat men er goed aan zou doen de lijdensweg te verkorten. Dit is niet langer een op te lossen probleem, het is gewoon een vijand die verslagen moet worden. Er is een Russische revolutie nodig om de Russische gemeenschap te redden. Overigens doen de Russische regering en de “nieuwe pijlers van de samenleving” hun best om de massa op zo’n catastrofe voor te bereiden. Als de revolutie op het juiste moment plaatsvindt, als ze al haar krachten concentreert om de vrije opleving van de dorpsgemeenschap te verzekeren, zal ze zich spoedig ontwikkelen als een element van de regeneratie van de Russische maatschappij en als een superieur element ten opzichte van de landen die door het kapitalistische regime geknecht zijn.
1. Ik heb in Het Kapitaal aangetoond dat de metamorfose van feodale productie in een kapitalistische productie als uitgangspunt de onteigening van de producent had, en in het bijzonder dat de basis van deze hele ontwikkeling de onteigening van de boeren is (p. 315, Franse editie). Ik vervolg: “Het” (de onteigening van de boeren) “werd voor het eerst op radicale wijze uitgevoerd in Engeland ... alle andere landen van West-Europa ondergaan dezelfde beweging.” (l.c.)
Ik heb deze “historische onvermijdelijkheid” dus uitdrukkelijk beperkt tot de “landen van West-Europa”. Om hierover niet de minste twijfel te laten bestaan, zeg ik op p. 341:
“Privé-eigendom, in tegenstelling tot maatschappelijke, collectieve eigendom, bestaat alleen daar waar ... externe arbeidsvoorwaarden aan privépersonen toebehoren. Maar afhankelijk van het feit of deze privépersonen arbeiders of niet-arbeiders zijn, heeft privé-eigendom ook een ander karakter.”
Het proces dat ik heb geanalyseerd heeft dus de ene vorm van privé en gefragmenteerd eigendom van de arbeiders vervangen door het kapitalistische eigendom van een uiterst kleine minderheid (l.c., p. 342), heeft de ene vorm van eigendom vervangen door een andere. Hoe kan dit worden toegepast op Rusland, waar het land niet het “privé-eigendom” van de landbouwer is en nooit is geweest? Dus de enige conclusie die men zou kunnen trekken uit de gang van zaken in het Westen is de volgende: om de kapitalistische productie in Rusland te introduceren, zou men moeten beginnen met het afschaffen van gemeenschappelijk bezit en het onteigenen van de boeren, d.w.z. de grote massa van het volk. Dit is trouwens de wens van de Russische liberalen [geschrapt in het manuscript: die de kapitalistische productie willen invoeren en bijgevolg de grote massa van de boeren willen omvormen tot eenvoudige loonarbeiders]; maar is hun wens meer gerechtvaardigd dan de wens van Catharina II om het westerse gildewezen van de middeleeuwen over te planten op Russische bodem?
Zo diende de onteigening van de boeren in het Westen om “het particuliere en gefragmenteerde eigendom van de arbeiders” om te zetten in geconcentreerd particulier eigendom van de kapitalisten. Maar dit is de vervanging van de ene vorm van privébezit door een andere vorm van privébezit. In Rusland daarentegen zou het gaan om het vervangen van kapitalistisch eigendom door communistisch eigendom.
Zeker, als de kapitalistische productie haar heerschappij in Rusland wil vestigen, moet de grote meerderheid van de boeren, dat wil zeggen het Russische volk, worden omgevormd tot loonarbeiders en dus onteigend worden door de voorafgaande afschaffing van hun gemeenschappelijk bezit. Maar in elk geval zou het westerse precedent hier niets bewijzen.
2. De Russische “marxisten” waar je het over hebt zijn mij volledig onbekend. De Russen met wie ik persoonlijke relaties heb, hebben, voor zover ik weet, volledig tegenovergestelde opvattingen.
3. Vanuit historisch oogpunt is het enige serieuze argument voor de onvermijdelijke ontbinding van gemeenschappelijk eigendom in Rusland het volgende: gemeenschappelijk eigendom heeft overal in West-Europa bestaan, het is overal verdwenen met de maatschappelijke vooruitgang; waarom zou het in Rusland aan hetzelfde lot kunnen ontsnappen?
Bovenal zijn in West-Europa de ondergang van het gemeenschappelijk eigendom en de opkomst van de kapitalistische productie gescheiden door een enorme tijdsperiode die een hele reeks opeenvolgende economische revoluties en evoluties omvat, waarvan de kapitalistische productie de meest recente is. Aan de ene kant heeft het de maatschappelijke productiekrachten uitstekend ontwikkeld, maar aan de andere kant heeft het de eigen onverenigbaarheid laten zien met de krachten die het zelf heeft voortgebracht. Haar geschiedenis is niets anders dan een geschiedenis van tegenstellingen, crises, conflicten en catastrofes. Ten slotte heeft ze zuiver haar tijdelijke karakter aan de hele wereld onthuld, met uitzondering van degenen die verblind zijn door hun eigen belangen. De volkeren in Europa en Amerika, waar zij het meest opgang heeft gemaakt, streven er naar de ketenen te verbreken door de kapitalistische productie te vervangen door coöperatieve productie en het kapitalistische eigendom te vervangen door een hogere vorm van het archaïsche soort eigendom, namelijk communistische eigendom.
Als Rusland geïsoleerd zou zijn in de wereld, als het op eigen kracht de economische verworvenheden zou moeten ontwikkelen die West-Europa alleen heeft verworven door het doorlopen van een lange reeks evoluties, vanaf het bestaan van zijn primitieve gemeenschappen tot aan zijn huidige staat, dan zou er geen twijfel over bestaan, althans in mijn ogen, dat zijn gemeenschappen onvermijdelijk gedoemd zouden zijn te verdwijnen met de ontwikkeling van de Russische samenleving. Maar de situatie van de Russische gemeenschap is compleet anders dan die van de oorspronkelijke gemeenschappen in het Westen. Rusland is het enige land in Europa waar gemeenschappelijke eigendom op grote, nationale schaal het heeft overleefd, maar tegelijkertijd bestaat Rusland in een modern historisch milieu, het is een tijdgenoot van een hogere cultuur, het is verbonden met een wereldmarkt waarin kapitalistische productie overheerst.
Door zich de positieve resultaten van deze productiewijze toe te eigenen, is het dus in staat om de nog archaïsche vorm van zijn dorpsgemeenschap te ontwikkelen en te transformeren in plaats van te vernietigen. (Ik merk terloops op dat de vorm van communistisch eigendom in Rusland de modernste vorm is van het archaïsche type, dat zelf een hele reeks evoluties heeft ondergaan.)
Als de bewonderaars van het kapitalistische systeem in Rusland de mogelijkheid van zo’n combinatie ontkennen, laat ze dan bewijzen dat Rusland, om de machines te benutten, gedwongen was om de incubatietijd van de machineproductie te doorlopen. Dat ze mij uitleggen hoe ze, bij wijze van spreken, in een paar dagen erin slaagden om het ruilmechanisme (banken, kredietmaatschappijen, enz.) in te voeren, waar het Westen eeuwen over deed om het te ontwikkelen! [Geschrapt in het manuscript: Hoewel het kapitalistische systeem in het Westen aan het afzwakken is en de tijd nadert dat het nog slechts een “archaïsche” formatie zal zijn, zijn de Russische bewonderaars ...]
4. De archaïsche of primaire vorming van onze aarde bevat een reeks lagen van verschillende leeftijden, de ene boven op de andere. Op dezelfde manier onthult de archaïsche vorming van de samenleving ons een reeks verschillende typen die verschillende opeenvolgende tijdperken kenmerken. De Russische dorpsgemeenschap behoort tot het jongste type van deze keten. Hier bezit de boer het huis waarin hij woont en de tuin die erbij hoort reeds als privé-eigendom. Hier hebben we het eerste ontbindende element van de archaïsche vorm, die de oudere types niet kenden. Aan de andere kant zijn deze allemaal gebaseerd op bloedverwantschapsrelaties tussen de leden van de gemeenschap, terwijl het type waartoe de Russische dorpsgemeenschap behoort, bevrijd is van deze nauwe banden en dus in staat is tot een grotere ontwikkeling. Het isolement van de dorpsgemeenschappen, het gebrek aan connectie tussen het leven van de ene en dat van de andere, deze lokaal gebonden microkosmos komt niet overal voor als een intrinsiek kenmerk van de laatste van de archetypen; maar waar het aanwezig is, geeft het aanleiding tot een gecentraliseerd despotisme over de gemeenschappen. Het lijkt mij dat in Rusland dit oorspronkelijke isolement, dat werd veroorzaakt door de grote uitbreiding van het grondgebied, gemakkelijk kan worden opgeheven zodra de door de regering opgelegde ketenen worden verbroken.
Ik kom nu tot de kern van de vraag. We moeten niet voorbijgaan aan het feit dat het archaïsche type waartoe de Russische gemeenschap behoort een innerlijk dualisme herbergt dat, onder bepaalde historische omstandigheden, haar ondergang kan betekenen. Het grondbezit is gemeenschappelijk, maar elke boer bewerkt en cultiveert zijn akker voor eigen rekening, net als de kleine boer in het Westen. Gemeenschappelijk eigendom, perceelsgewijze cultivering van het land, een nuttige combinatie in vroegere tijden, wordt een gevaar in onze tijd. Aan de ene kant differentiëren de roerende goederen – een element dat zelfs in de landbouw een steeds belangrijkere rol speelt – geleidelijk de bezittingen van de leden van de gemeenschap en creëren zo een belangenconflict, vooral onder de fiscale druk van de staat; aan de andere kant gaat de economische superioriteit van het gemeenschappelijk eigendom, als basis van coöperatieve en gecomenbineerde arbeid, verloren. We mogen echter niet vergeten dat de Russische boeren al collectief werken in het gebruik van de onverdeelde weiden, en dat hun vertrouwdheid met de specifieke relaties van de soorten de overgang van de perceel naar de collectieve teelt enorm zou vergemakkelijken, dat de fysieke gesteldheid van de Russische grond vrijwel uitnodigt tot een gecombineerde mechanische teelt op grote schaal, en dat uiteindelijk de Russische maatschappij, die zo lang heeft geleefd ten koste en ten nadele van de dorpsgemeenschap, haar het eerste noodzakelijke voorschot voor deze transformatie verschuldigd is. Natuurlijk is dit slechts een geleidelijke transformatie, die moet beginnen met het in een normale positie brengen van de gemeenschap op haar huidige basis.
5. Afgezien van alle min of meer theoretische kwesties hoef ik u niet te vertellen dat het voortbestaan van de Russische gemeenschap vandaag de dag wordt bedreigd door een samenzwering van machtige belangengroepen. Een bepaald soort kapitalisme, gevoed door de staat ten koste van de boeren, is in opstand gekomen tegen de gemeenschap; dit kapitalisme heeft er belang bij haar te vernietigen. Het is ook in het belang van de landeigenaren om de min of meer welgestelde boeren om te vormen tot een landelijke middenklasse en om de arme landbouwers – d.w.z. de massa – te veranderen in simpele loonarbeiders. Dat zou goedkope arbeid betekenen! En hoe kon een gemeenschap die leeggezogen werd door de staat, geplunderd door de handel, uitgebuit door landeigenaren en van binnenuit uitgehold door woekerrente, zich hiertegen verzetten?
Wat het leven van de Russische gemeenschap bedreigt is noch een historische onvermijdelijkheid noch een theorie; het is onderdrukking door de staat en uitbuiting door kapitalistische indringers die door diezelfde staat machtig zijn geworden ten koste en ten nadele van de boeren.
Geachte burger
Om de vragen in uw brief van 16 februari grondig te kunnen behandelen, zou ik in details moeten treden en dringende werkzaamheden onderbreken, maar ik hoop dat de korte uitleg die ik u toestuur voldoende is om alle misverstanden over mijn zogenaamde theorie uit de weg te ruimen.
I. In mijn analyse van het ontstaan van de kapitalistische productie zeg ik: “Het kapitalistische systeem is gebaseerd op de radicale scheiding tussen producent en productiemiddelen.... De basis van deze hele ontwikkeling is de onteigening van de boeren. Het is alleen in Engeland op een radicale manier doorgevoerd ... Maar alle andere landen van West-Europa volgen dezelfde beweging” (Le Capital, Franse editie, p. 315).
De “historische onvermijdelijkheid” van deze beweging is dus expliciet beperkt tot de landen van West-Europa. De reden voor deze beperking wordt gegeven in de volgende paragraaf van hoofdstuk XXXII: “Privé-eigendom, dat gebaseerd is op persoonlijke arbeid ..., wordt verdrongen door kapitalistisch privé-eigendom, dat gebaseerd is op de uitbuiting van de arbeid van anderen, loonarbeid” (l.c.p. 341).
Deze beweging van het Westen gaat dus over de transformatie van de ene vorm van privé-eigendom in een andere vorm van privé-eigendom. In het geval van de Russische boeren daarentegen zou hun gemeenschappelijk bezit moeten worden omgezet in privé-eigendom. Of men nu de onvermijdelijkheid van deze transformatie bevestigt of ontkent, de redenen voor en tegen hebben niets te maken met mijn analyse van het ontstaan van de kapitalistische orde. Je zou hoogstens kunnen concluderen dat, gezien de huidige situatie van de overgrote meerderheid van de Russische boeren, hun transformatie in kleine eigenaren slechts de voorbode zou zijn van hun snelle onteigening.
II. Het ernstigste argument tegen de Russische dorpsgemeenschap komt neer op het volgende:
Ga terug naar de oorsprong van de westerse maatschappijen en je zult overal het gemeenschappelijk grondbezit vinden; met de maatschappelijke vooruitgang moest het overal wijken voor privé-eigendom; dus het zou niet aan hetzelfde lot kunnen ontsnappen in Rusland.
Ik wil dit argument alleen in overweging nemen voor zover het gebaseerd is op Europese ervaringen. Wat bijvoorbeeld Indië betreft, is het de hele wereld, met uitzondering van Sir H. Maine en anderen van dezelfde stempel, niet onbekend dat de gedwongen afschaffing van het gemeenschappelijk grondbezit daar een daad van Engels vandalisme was, die de autochtonen achteruit duwde in plaats van vooruit.
De primitieve gemeenschappen zijn niet allemaal volgens hetzelfde patroon georganiseerd. Integendeel, hun totaliteit vormt een reeks maatschappelijke groeperingen die zowel in type als in leeftijd van elkaar verschillen en die opeenvolgende ontwikkelingsfasen kenmerken. Een van deze types, die men de “boerengemeenschap” is gaan noemen, is ook dat van de Russische gemeenschap. Haar tegenhanger in het Westen is de Germaanse gemeenschap, die van zeer recente oorsprong is. Ze bestond nog niet in de tijd van Julius Caesar en hield op te bestaan toen de Germanen Italië, Gallië, Spanje enz. veroverden. In de tijd van Julius Caesar was er al een jaarlijkse verdeling van de landbouwgrond onder de groepen, de gentes en de stammen, maar nog niet onder de individuele families van een gemeenschap; de teelt vond waarschijnlijk ook plaats in gezelschappen, gemeenschappelijk. Op Germaanse bodem zelf werd deze gemeenschap van een meer archaïsch type door een natuurlijke ontwikkeling omgevormd tot een boerengemeenschap, zoals beschreven door Tacitus. Na hem verliezen we haar uit het oog. Ze verdween onopgemerkt in de onophoudelijke oorlogen en migraties; misschien eindigde ze gewelddadig. Maar haar natuurlijke levensvatbaarheid wordt bewezen door twee onbetwistbare feiten. Een paar verspreide exemplaren van deze soort hebben alle wisselvalligheden van de middeleeuwen overleefd en zijn tot op de dag van vandaag bewaard gebleven, bv. in mijn thuisregio Trier. Maar het belangrijkste is dat het karakter van deze “boerengemeenschap” zo goed is overgedragen op de nieuwe gemeenschap die eruit voortkwam dat Maurer, na onderzoek van de ene, in staat was de andere te reconstrueren. De nieuwe gemeenschap, waarin de landbouwgrond als privé-eigendom aan de boeren toebehoorde, terwijl de bossen, weiden, woeste gronden enz. nog steeds gemeenschappelijk bezit bleven, werd door de Germanen in alle veroverde landen ingevoerd. Dankzij de kenmerken ontleend aan het prototype, werd het het enige bolwerk van vrijheid en volksleven gedurende de middeleeuwen.
Men komt de “dorpsgemeenschap” ook tegen in Azië, bij de Afghanen, enz., maar overal vertegenwoordigt ze het allerjongste type, het laatste woord, om zo te zeggen, van de archaïsche formatie van de maatschappijen. Om dit feit te benadrukken, ben ik wat dieper ingegaan op de Germaanse gemeenschap.
We moeten nu kijken naar de meest karakteristieke kenmerken die de “boerengemeenschap” onderscheiden van de meer archaïsche gemeenschappen.
1. Alle andere gemeenschappen zijn gebaseerd op bloedverwantschap tussen hun leden. Je hoort er alleen bij als je bloed- of aanverwant bent. De structuur is die van een stamboom. De “boerengemeenschap” was de eerste maatschappelijke groepering van vrije mensen die niet beperkt werd door bloedbanden.
2. In de boerengemeenschap behoren het huis en wat erbij hoort, de boerderij, toe aan de boer persoonlijk. Het gemeenschappelijke huis en de collectieve woning dat was daarentegen een economische basis van de primitievere gemeenschappen lang voor de komst van veeteelt en landbouw. Er zijn zeker boerengemeenschappen waar de huizen, hoewel het geen collectieve woningen meer zijn, regelmatig van eigenaar wisselen. Persoonlijk gebruik wordt zo gecombineerd met gemeenschappelijk eigendom. Maar zulke gemeenschappen dragen nog steeds hun moedervlek – ze bevinden zich in de overgangsfase van een archaïsche gemeenschap naar een boerengemeenschap in de ware zin van het woord.
3. De landbouwgrond, als onvervreemdbaar en gemeenschappelijk eigendom, wordt periodiek gedeeld tussen de leden van de boerengemeenschap op zo’n manier dat ieder de hem toegewezen velden voor eigen rekening bewerkt en zich de vruchten persoonlijk toe-eigent. In de meer primitieve gemeenschappen wordt de arbeid gezamenlijk verricht en wordt het gemeenschappelijke product naar behoefte gedeeld, met uitzondering van het deel dat voor de reproductie is gereserveerd.
Het dualisme dat inherent is aan de boerengemeenschap kan deze gemeenschap een grote vitaliteit geven. Bevrijd van de sterke maar enge banden van bloedverwantschap, geven het gemeenschappelijke grondbezit en de maatschappelijke relaties daaruit, een stevige basis, terwijl tegelijkertijd het huis en de boerderij die erbij horen, het exclusieve domein van de individuele familie, het cultiveren van percelen en het privé toe-eigenen van hun opbrengsten een impuls geven aan de ontwikkeling van een persoonlijkheid die onverenigbaar is met het organisme van primitievere gemeenschappen.
Maar het is niet minder duidelijk dat hetzelfde dualisme zich na verloop van tijd kan ontwikkelen tot een kiem van ontbinding. Naast alle externe schadelijke invloeden, draagt de gemeenschap de elementen in zich die haar vernietigen. De privé-eigendom van de grond is er al ingeslopen in de vorm van een huis met zijn binnenplaats, het kan een sterk bolwerk worden van waaruit de aanval op het gemeenschappelijke land wordt voorbereid. We hebben dit al gezien. Maar het belangrijkste is de perceel-arbeid als een bron van particuliere toe-eigening. Het laat ruimte voor de accumulatie van roerende goederen, bv. vee, geld, soms zelfs slaven of horigen. Dit roerend goed, oncontroleerbaar door de gemeenschap, voorwerp van individuele ruil, waar sluwheid en toeval gemakkelijk spel hebben, zal een steeds grotere druk uitoefenen op de hele plattelandseconomie. Dit is het corrosieve element van de oorspronkelijke economische en sociale gelijkheid. Het introduceert heterogene elementen, die belangenconflicten en passies aanwakkeren in de boezem van de gemeenschap, die in staat zijn om eerst het gemeenschappelijke eigendom van de landbouwgrond in vraag te stellen, daarna dat van de bossen, weilanden, braakland, enz., en die, eenmaal veranderd in aanhorigheden van de gemeenschap, uiteindelijk ten prooi zullen vallen aan de privé-eigendom.
Als laatste fase van de primitieve maatschappelijke formatie is de boerengemeenschap tegelijkertijd een overgangsfase naar de secundaire formatie, d.w.z. de overgang van een maatschappij gebaseerd op gemeenschappelijk bezit naar een maatschappij gebaseerd op privé-eigendom. De secundaire formatie omvat natuurlijk de verscheidene maatschappijen gebaseerd op slavernij en lijfeigenschap.
Maar betekent dit dat het historische traject van de boerengemeenschap onvermijdelijk tot dit resultaat moet leiden? Helemaal niet. Haar inherente dualisme laat een alternatief toe: ofwel krijgt het eigendomselement de overhand op het collectieve element, ofwel het laatste op het eerste. Alles hangt af van het historische milieu waarin het zich bevindt.
Laten we een ogenblik afstand nemen van de ellende die de Russische gemeenschap treft en alleen kijken naar haar ontwikkelingsmogelijkheden. Ze neemt een unieke positie in die zijn weerga in de geschiedenis niet kent. Het is de enige in Europa die nog steeds de organische, overheersende vorm is in het plattelandsleven van een immens rijk. Het gemeenschappelijk grondbezit verschaft haar de natuurlijke basis voor collectieve toe-eigening en haar historische omgeving, de gelijktijdigheid met de kapitalistische productie, verschaft haar de kant-en-klare materiële voorwaarden voor collectieve arbeid op grote schaal. Ze kan zich dus de positieve verworvenheden van het kapitalistisch systeem toe-eigenen zonder het Caudijnse juk ervan te moeten ondergaan. Het kan geleidelijk de perceel-landbouw vervangen door een gecombineerde landbouw met behulp van machines, waartoe de fysieke aard van de Russische grond uitnodigt. Als het eenmaal in zijn huidige vorm in een normale positie verkeert, kan het het onmiddellijke startpunt worden van het economische systeem waar de moderne maatschappij naar neigt en een nieuw leven beginnen zonder zich te zelfmoorden. [Geschrapt in het manuscript: Maar daartegenover staat de landeigendom, dat bijna de helft van het land, en wel het beste deel, in zijn greep houdt. Juist daarom is het behoud van de dorpsgemeenschap door middel van haar verdere ontwikkeling in overeenstemming met de algemene beweging van de Russische maatschappij, waarvan de wedergeboorte alleen tegen deze prijs kan worden gekocht. Rusland zou vergeefs proberen uit de impasse te geraken door de kapitalistische pacht van het Engelse type, want die is in tegenspraak is met alle maatschappelijke voorwaarden van het land ...]
De Engelsen hebben dergelijke pogingen ondernomen in Oost-Indië; ze zijn er alleen in geslaagd om de inheemse landbouw te ruïneren, het aantal hongersnoden te verdubbelen en de intensiteit ervan te verhogen.
Maar hoe zit het met de vloek waarmee de Russische dorpsgemeenschap is opgezadeld – haar isolement, het gebrek aan verbinding tussen de activiteit van de ene gemeenschap en de andere, deze lokaal verbonden microkosmos die haar tot nu toe heeft verhinderd enig historisch initiatief te nemen? Ze zou verdwijnen te midden van een algemene omwenteling in de Russische maatschappij.
De vertrouwdheid van de Russische boer met de artel zou vooral de overgang van het perceel- naar de coöperatieve economie vergemakkelijken, die hij al tot op zekere hoogte aanwendt met het hooien en de gemeenschappelijke ondernemingen zoals draineerwerken, enz. Een nogal archaïsche eigenaardigheid – de alpiene druk van moderne agronomen – werkt ook in deze zin. Als je in een land komt waar de landbouwgrond sporen vertoont van een eigenaardige versnippering die het doet lijken op een schaakbord van kleine akkertjes, dan is er geen twijfel mogelijk dat we hier te maken hebben met het domein van een ter ziele gegane boerengemeenschap! De leden begrepen, zonder de theorie van de grondpacht te hebben bestudeerd, dat dezelfde hoeveelheid arbeid op velden van verschillende natuurlijke vruchtbaarheid en ligging ook verschillende opbrengsten zou opleveren. Om de slaagkansen van het werk gelijk te maken, verdeelden ze het land in een aantal secties, afhankelijk van de natuurlijke en economische verschillen in de grond, en verdeelden ze deze grotere secties in evenveel percelen als er boeren waren. Vervolgens kreeg iedereen een deel van elke sectie. Dit systeem, dat tot op de dag van vandaag in de Russische gemeenschap wordt gehandhaafd, is natuurlijk in tegenspraak met agronomische vereisten. Afgezien van andere ongemakken is het een verspilling van energie en tijd. Toch bevordert het de overgang naar collectieve landbouw, die het op het eerste gezicht lijkt tegen te spreken. Het perceel (hier breekt het manuscript af).
Voor de Russische editie van 1882 van het Manifest van de Communistische Partij. De tekst van dit voorwoord, geschreven door Marx en Engels, naar het origineel door Engels geschreven in het Duits.
De eerste Russische editie van het Manifest van de Communistische Partij, vertaald door Bakoenin, werd begin jaren zestig gepubliceerd door de drukkerij Kolokol [Een Russisch revolutionair-democratisch tijdschrift, van 1857 tot 1867, tot 1865 in Londen, dan Genève]. In die tijd kon het Westen het (de Russische editie van het “Manifest”) alleen maar zien als een literaire curiositeit. Zo’n opvatting zou vandaag onmogelijk zijn.
Welk een beperkt gebied de proletarische beweging op dat moment (december 1847) nog in beslag nam, blijkt het duidelijkst uit het laatste hoofdstuk van het “Manifest”: De positie van de communisten ten opzichte van de verschillende oppositiepartijen in de verschillende landen [MIA-versie: IV. Verhouding van de communisten tot de verschillende oppositiepartijen]. Rusland en de Verenigde Staten ontbreken hier. Het was de tijd dat Rusland de laatste grote reserve vormde van de Europese reactie als geheel; toen de Verenigde Staten de overtollige werkkracht van Europa absorbeerde door immigratie. Beide landen voorzagen Europa van grondstoffen en waren tegelijkertijd markten voor hun industriële producten. Beide landen waren dus op de een of andere manier pijlers van de bestaande Europese orde.
Hoe anders is dat vandaag de dag! Het was juist de Europese immigratie die Noord-Amerika in staat stelde om een enorme hoeveelheid landbouwproducten te produceren, en door de concurrentie het Europese grondbezit – groot en klein – op zijn grondvesten deed schudden. Het stelde de Verenigde Staten ook in staat om hun enorme industriële rijkdommen te exploiteren met een kracht en op een schaal die spoedig het industriële monopolie van West-Europa en Engeland in het bijzonder zal doorbreken. Beide omstandigheden hebben een revolutionair effect op Amerika zelf. Het kleine en middelgrote grondbezit van de boeren, de basis van de hele politieke constitutie, bezwijkt geleidelijk aan onder de concurrentie van de reusachtige boerderijen; in de industriële districten ontwikkelen zich voor het eerst tegelijkertijd een massaproletariaat en een geweldige concentratie van kapitaal.
En nu Rusland! Tijdens de revolutie van 1848/49 vonden niet alleen de Europese vorsten, maar ook de Europese bourgeoisie in de Russische interventie de enige redding tegen het pas ontwakende proletariaat. De tsaar werd uitgeroepen tot het hoofd van de Europese reactie. Vandaag is hij een krijgsgevangene van de revolutie in Gatchina en vormt Rusland de voorhoede van de revolutionaire actie van Europa.
Het Communistisch Manifest had de taak om de onvermijdelijke op handen zijnde ontbinding van het moderne burgerlijke eigendom te verkondigen. In Rusland vinden we echter, in tegenstelling tot de snel bloeiende kapitalistische oplichterij en het zich ontwikkelende burgerlijke landeigendom, de helft van het land in gemeenschappelijk bezit van de boeren. De vraag rijst nu: kan de Russische boerengemeenschap, zij het een sterk ondermijnde vorm van het oude gemeenschappelijke landeigendom, direct overgaan in de hogere vorm van communistisch gemeenschappelijk eigendom? Of, omgekeerd, moet het eerst hetzelfde ontbindingsproces ondergaan dat de historische ontwikkeling van het Westen kenmerkt?
Het enige mogelijke antwoord hierop is vandaag de dag dit: als de Russische revolutie het signaal wordt voor een proletarische revolutie in het Westen, zodat beide elkaar aanvullen, dan kan het huidige Russische gemeenschappelijke grondbezit dienen als uitgangspunt voor een communistische ontwikkeling.
Londen, 21 januari 1882
Karl Marx, F. Engels