Anno de iscritura: 1869.
Prima editzione: In Cartas sobre el patriotismo.
Tradutzione: Dae Andrea Pili, 2013.
Editzione dae marxists.org: Marxists Internet Archive,
13 de Santu Adria / Donniasantu 2013.
Su Istadu no est sa Pàtria; est s'astratzione, sa fingidura metafìsica, mìstica, polìtica, giurìdica de sa Pàtria; ma si tratat de un'istima naturale, reale; su patriotismu de unu pòpulu no est un'idea ma unu fatu; e su patriotismu polìticu, s'istima pro unu Istadu, no est sa espressione giusta de custu fatu, ma un'espressione contra natura e faulàrgia chi est semper impreada dae sa minoria de is isfrutadores.Sa pàtria, sa natzionalidade, comente s'individualidade est unu fatu naturale e sotziale, fisiològicu e istòricu a su matessi tempus; no est unu printzìpiu. Isceti su chi est universale, su chi est comunu a totus is òmines, podet essere declaradu comente printzìpiu; ma sa natzionalidade separat issos; duncas, no est unu printzìpiu.Printzìpiu est, imbetzes, su respetu chi unu depet aere pro is fatos naturales, reales o sotziales. E sa natzionalidade, comente s'individualidade, est unu de custos fatos. Est pretzisu a dda respetare. Violare issa est unu disacatu, e faeddende su limbàgiu de Mazzini, diventat unu printzìpiu sacru cando ònnia borta chi issa est minetzada o violada. Est pro custu chi deo m'intendo semper e francamente su patriota de totas is pàtrias opressas.
Sa essèntzia de sa natzionalidade. Sa Pàtria rapresentat, chena duda, su deretu sacru de totus is òmines, assòtzios, comunos, regiones, natziones,de bivere, pensare, bolere, faghere a su modu issoro e custu est semper, chena duda, su resurtadu de unu isvilupu istòricu longu.Duncas, nos grunamus in antis de sa traditzione e de s'istòria; o mègius dda respetamus, e non proite nos si presentat comente astratzione artziada a metafìsica, giuridicamente e politicamente pro intelletuales e professores de su coladu, ma proite issa at incorporadu de fatu sa carre e su sàmbene, is pensamentos reales eis boluntades de is populatziones. (...)
Est a narrere puru ca s'istòria reale de is indivìduos e de is pòpulos non andat a cara a unu isvilupu positivu ebbia, ma fatuvatu a bia de sa negatzione de su coladu suo e pro sa rebellia contra isse; e custu est su deretu de sa esistèntzia, su inalienàbile deretu de custa generatzione, sa fiantza de sa libertade sua.
Sa natzionalidade e sa solidariedade universale. Non b'at nudda de prus assurdu e a su matessi tempus prus dannosu e mortiferu pro su pòpulu ca ponnere su printzìpiu frassu de sa natzionalidade comente ideale de totas is aspiratziones populares. Sa natzionalidade non est unu printzìpiu umanu universale. Est unu fatu istoricu e locale chi, comente totus isfatos reales e masedos, tenet deretu a esigire sa generale atzetatzione sua. Ònnia pòpulu finas a sa prus pitica unidade ètnica o traditzionale tenet is caraterìsticas suas, su modu suo de esistèntzia, sa manera sua de faeddare, de intendere, de pensare, e de faghere; e custa idiosincrasia costituit s'essèntzia de is natzionalidades, resurtadu de tota sa bida istòrica e summatòria totale de is cunditziones de bida de custu pòpulu.
Ònnia pòpulu, comente ònnia persone est su chi est, e pro custu tenet unu deretu a essere issu matessi.In custu cunsistent cussos chi sunt mutidos deretos natzionales. Però si unu pòpulu e una persone esistent de fatu in una determinada forma, non sighit chi s’unu e s'àteru tèngiant su deretu a artziare sa natzionalidade dae una parte e s’individualidade in s'àtera, comente printzìpios ispetzìficos, e nemmancu si depet colare sa bida chistionende a pitzu de custa faina. A su cuntrariu,cantu pagu custos pensant a issoro matessi e prus achistant gabbales umanos universales, prus si rebidalizant e prus si carriant de sentimentu, tanto sa natzionalidade cantu s’individualidade. Sa responsabilidade istorica de tota sa natzione. Sa dignidade de tota sa natzione, comente de s'indivìduu, depet cunsistere fundamentalmente in su fatu chi onniunu atzeta sa prena responsabilidade de is atziones suas chena chircare de culpevolizare àteros. Comente faghet su pipiu chi pranghet e protesta proite calicunu ddu at corrotu e bortadu in sa carrera mala. E su chi est malu pro unu pitzinnu puru ddu est tzertamente puru pro una natzione, su matessi sentimentu de autoistima de cale diat depere impedire calecasiat intentu de giare a àteros sa culpa de is pròpiasfaddinas.
Patriotismu e giustìtzia universale.Onniunu de nois diat depere ponnere supra custu patriotismu piticu escedadu, pro su cale, sa terra sua est su tzentru de su mundu, e chi cunsìderat manna una natzione cando est timida dae is bighinos.Depimus ponnere sa giustìtzia umana universale assua de totus is interessos natzionales e abbandonare una borta pro totas su printzìpiu frassu de sa natzionalidade, imbentadu reghentemente dae is boginos de sa Frantza, Prùssia e Rùssia pro istercare susupremu printzìpiu de sa libertade. Sa natzionalidade non est unuprintzìpiu, est unu deretu legìtimu comente s’individualidade.Ònnia natzione, manna o pitica tenet s'inchistionabile e deretu pròpiu a esistere, a bivere in acordu cun sa natura sia. Custu deretu est simplemente su corollariu de su printzìpiu generale de sa libertade. Totus cussos chi disìgiant berdaderamente sa paghe e sa giustìtzia internatzionale depent renuntziare una borta pro semper a su chi si mutit sa glòria, su pòdere sa mannesa de sa Pàtria, atotus is interessos egoistas e vanos de su patriotismu.