List Marksa do Wilhelma Brackego

Napisany: 5 maja 1875
Źródło:Marks Engels, Dzieła, Tom 19
Publisher: Książka i Wiedza 1972
Uwagi: Istotne rozbieżności miedzy rękopisem Marksa a tekstem opublikowanym w “Die Neue Zeit" zaznaczono w notkach pod tekstem; miejsca opuszczone i zastąpione w “Die Neue Zeit" wielokropkami ujęto w klamrowe nawiasy (Dotyczy wersji drukowanej razem z "Krytyką programu gotajskiego" - przyp. MIA).
Wersja elektroniczna: Polska Sekcja MIA - lipiec 2003

Londyn, 5 maja 1875.

Drogi Bracke!

Poniższe uwagi krytyczne na marginesie programu zjednoczeniowego proszę uprzejmie po przeczytaniu przekazać Geibowi i Auerowi, Beblowi i Liebknechtowi dla zapoznania się z nimi. Mam nawał zajęć i muszę znacznie przekroczyć czas pracy dozwolony mi przez lekarzy. Toteż pisanie tak długiego tasiemca nie sprawiło mi wcale ,,przyjemności". Było to jednak konieczne, by przyjaciele partyjni, dla których przeznaczone są te uwagi, nic tłumaczyli opacznie kroków, które później będę musiał podjąć. {Mam na myśli krótkie oświadczenie, które Engels i ja opublikujemy po zjeździe zjednoczeniowym, że nie braliśmy udziału w opracowaniu wspomnianego programu i nie mamy z tym nic wspólnego}.

Jest to konieczne, albowiem za granicą panuje usilnie podsycane przez wrogów partii mniemanie — mniemanie całkowicie mylące — jakobyśmy tajnie kierowali stąd ruchem tak zwanej partii eisenachczyków. Właśnie w swej niedawno wydanej pracy w języku rosyjskim¹⁰ Bakunin czyni mnie np. odpowiedzialnym {nie tylko} za wszystkie programy itd. tej partii, {lecz nawet za każdy krok Liebknechta uczyniony od chwili jego współpracy z Partią Ludową}³.

Poza tym nie wolno mi, nawet przez dyplomatyczne milczenie, uznać programu, który w moim przekonaniu jest dla partii stanowczo szkodliwy i demoralizujący.

Każdy krok rzeczywistego ruchu jest ważniejszy niż tuzin programów. Jeżeli zatem nie można było — a okoliczności na to nie pozwalały — wyjść poza ramy programu eisenachskiego, to należało po prostu zawrzeć porozumienie o wspólnym działaniu przeciwko wspólnemu wrogowi. A stwarzając zasadniczy program (zamiast odłożyć tę sprawę do czasu, aż będzie ona przygotowana przez dłuższą współpracę) wznosi się wobec całego świata słupy graniczne, według których ocenia on poziom ruchu partyjnego.

Przywódcy lassalczyków przyszli do nas, ponieważ okoliczności zmusiły ich do tego. Gdyby oświadczono im z góry, że nie pójdzie się na .żaden targ o zasady, musieliby się zadowolić programem akcji lub planem organizacyjnym w celach wspólnego działania. Zamiast tego pozwala im się stanąć uzbrojonym w mandaty i uznaje się mandaty te za obowiązujące, czyli zdaje się na łaskę i niełaskę tych, którzy sami potrzebują pomocy. Szczytem zaś i ukoronowaniem wszystkiego jest to, że przeprowadzają kongres przed kongresem kompromisowym, podczas gdy nasza partia odbywa swój kongres już post festum. {Najwidoczniej chciano tu utrącić wszelką krytykę i nie dać się opamiętać własnej partii}. Wiadomo, z jakim zadowoleniem witają robotnicy sam fakt zjednoczenia, ale mylą się ci, którzy sądzą, że ten chwilowy sukces nie został zbyt drogo okupiony.

Zresztą program jest nic niewart. Niezależnie nawet od tego, że uświęca dogmaty wiary lassalowskiej.

{W najbliższym czasie przyślę Panu ostatnie zeszyty francuskiego wydania ,,Kapitału"¹⁴. Druk był przez czas dłuższy zahamowany z powodu zakazu rządu francuskiego. W tym tygodniu lub na początku przyszłego rzecz będzie już gotowa. Czy otrzymaliście sześć poprzednich zeszytów? Podajcie mi łaskawie również adres Bernarda Beckera, któremu również muszę posłać ostatnie zeszyty}.

Księgarnia ,,Volksstaat" ma swoiste obyczaje. Tak np. nie otrzymałem dotychczas ani jednego egzemplarza przedruku ,,Procesu komunistów w Kolonii"¹⁵.

Serdeczne pozdrowienia

Wasz
Karol Marks

Przypisy

³Niemiecka Partia Ludowa (Deutsche Volkspartei) - powstała w roku 1865, jednoczyła elementy drobnomieszczańskie i mieszczańskie, przeważnie z państw południowoniemieckich. Występując przeciwko zjednoczeniu Niemiec w jednej scentralizowanej republice demokratycznej była rzecznikiem koncepcji utworzenia federacji państw niemieckich i przeciwnikiem hegemonii Prus w Niemczech. W roku 1866 przyłączyła się do niej Partia Ludowa Saksonii, której trzon stanowili robotnicy. U podstaw tego zjednoczenia legła wspólna tendencja antypruska oraz dążenie do zjednoczenia Niemiec na drodze demokratycznej. W zjednoczonej Niemieckiej Partii Ludowej robotnicy Saksonii stanowili lewe, socjalistyczne skrzydło. W roku 1869 skrzydło to oderwało się od Partii Ludowej i w sierpniu tegoż roku współuczestniczyło w utworzeniu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (eisenachczyków). - 4.

¹⁰Dzieło Bakunina ,,Gosudarstwiennost i anarchia" ukazało się w roku 1873 w Szwajcarii bez podania nazwiska autora i miejsca wydania. Zaplanowanej części drugiej Bakunin nie napisał. Dzieło to było traktowane przez jego zwolenników jako testament ideowy swojego przywódcy i swego rodzaju biblia anarchizmu. Marks sporządził obszerny konspekt tej pracy i zaopatrzył go swoimi krytycznymi uwagami (patrz tom 18 niniejszego wydania, str. 673-730). Przekład polski tej pracy (obszerne fragmenty): Michaił Bakunin, Pisma wybrane, KiW 1965, tom 2, str. 165-370. - 8.

¹⁴ Pierwszy autoryzowany francuski przekład I tomu ,,Kapitału" ukazywał się w zeszytach w latach 1872-1875 w Paryżu. - 14.

¹⁵ Rewelacje o procesie komunistów w Kolonii (patrz tom 8 niniejszego wydania, str. 461-536). Marks ma tu na myśli pierwsze książkowe wydanie tej pracy w Niemczech (Lipsk 1874, wyd. ,,Volksstaat"). - 14.

[Powrót na stronę główną] [Powrót do spisu prac Marksa i Engelsa]