Geschreven: 193x
Bron: Nederlandstalige Trotski Bibliotheek 3. Revolutionair-Socialistische Publicaties, Groningen 2007. Door Karel ten Haaf. Facsimile-uitgaven van teksten van Trotski in het Nederlands
Vertaling: onbekend
Deze versie: spelling en punctuatie
Transcriptie/HTML: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, september 2007
Trots het zichtbare verval van het wereldkapitalisme als economische vorm en maatschappijorde, maakt de arbeidersbeweging van de gehele wereld een scherpe crisis door evenals na de verwoesting van de Parijse Commune en gedurende de imperialistische oorlog. In het hoogst geïndustrialiseerde land van Europa hebben twee arbeiderspartijen, de sociaaldemocratische en de communistische, die 13 miljoen kiezers achter zich hadden, zonder strijd voor de fascistische benden gecapituleerd. Twee Internationales werden op de proef gesteld en bleken bankroet te zijn.
De IIe Internationale wier bankroet aan de dag trad bij de imperialistische oorlog van 1914-1918, probeerde daags na de wereldslachting haar rijen weer te herstellen, terwijl zij daardoor de arbeiders verhinderde naar het communisme, naar de IIIe Internationale te gaan. De nederlaag van de Duitse sociaaldemocratie bevestigt dat het reformisme, dat de IIe Internationale ten gronde richtte, slechts tot nieuwe catastrofen voor de arbeiders leiden kan en leiden kon. De sociaaldemocratie, die zich tot het laatste vastklemt aan de grondslag van het verrotte kapitalisme, werd zelf door het verrottingsproces aangegrepen. Zij doorliep alle vernederingen en al het verraad, demoraliseerde geheel haar kaders, deed afstand van de historische taken van het proletariaat en verried zijn dagelijkse belangen. In het kamp der onderdrukte klasse werd zij de voornaamste hindernis voor haar bevrijding. Doch ook de IIIe Internationale, die tot taak had de krachten van het proletariaat voor de revolutionaire opbloei tegen de bourgeoisie in alle landen voor de overwinning van het socialisme te organiseren heeft schipbreuk geleden. Zij werd een offer van het bureaucratische centrisme, dat tot beginsel heeft de theorie en praktijk van het socialisme in één land; zij ging onder, in één woord, overwonnen door dat systeem van vergissingen, dat onder de naam van stalinisme in de geschiedenis opgenomen is. In een tijd, waarin het door wereldtegenstellingen verscheurde kapitalisme de internationale revolutie op de dagorde plaatste, veranderde de Komintern in een onderworpen en machteloos, de conservatieve en nationaal beperkte bureaucratie der Sovjet-Unie omringend koor.
Duizenden communisten proberen thans in Hitler-Duitsland de officiële partij te redden, terwijl zij de oude politiek onder de nieuwe voorwaarden voortzetten. Bij al onze revolutionaire sympathie voor de zelfopofferende strijders moeten wij hun zeggen dat de onjuiste bemoeiingen en offers vruchteloos zullen blijken te zijn. Onder de voorwaarden der fascistische terreur is de stalinistische politiek in korte tijd geheel vernietigd. Een illegale revolutionaire partij in Duitsland moet men op nieuwe grondslagen opbouwen. Nadat de levende gang der gebeurtenissen bewezen hadden, dat fascisme en sociaaldemocratie, twee tegenovergestelde werktuigen der burgerlijke heerschappij, elkaar niet alleen politiek, doch ook fysisch uitsluiten, moest men de eenvoudige consequenties uit deze ervaring tot grondslag van onze gehele internationale agitatie maken en de sociaaldemocratie op de weg van het eenheidsfront met de communistische partijen stoten. De bureaucratie van de Komintern verkondigde echter de onaantastbaarheid van de theorie van het “sociaalfascisme” en terwijl zij daarmee definitief de toegang tot de reformistische massaorganisaties versperde, verving zij de proletarische eenheidsfrontpolitiek door maskeradeachtige bloks met machteloze groepen van pacifisten en avonturiers. Als de les van de Duitse catastrofe niet voldoende was voor de stalinbureaucratie, dan zal voor haar niets voldoende zijn. Er zijn nieuwe nationale partijen en een nieuwe Internationale nodig.
De deelnemers aan de huidige conferentie zijn van verschillende politieke afkomst. De ene scheidden zich de laatste jaren van de partijen der IIe Internationale af, de anderen traden uit de rijen der IIIe Internationale. Tenslotte zijn er organisaties van gemengde afkomst. De ene traden als zelfstandige partijen op, de anderen beschouwden zich en handelden als fracties. Als deze organisaties thans voor de eerste maal in een conferentie bijeenkomen, om te trachten een grondslag voor gemeenschappelijk werken te vinden, dan erkennen zij daarmee allen de noodzakelijkheid van aaneensluiting der proletarische voorhoede op nieuwe grondslagen.
Met betrekking tot Duitsland heeft onze internationale organisatie (bolsjewieken-leninisten) deze stelling na ernstige en zware strijd bijna eensgezind aangenomen. Wat de Komintern in haar geheel betreft is de kwestie voor ons formeel eerst voor de volgende weken ter discussie gesteld. Wij zijn hier in opdracht van het internationale plenum der bolsjewieken-leninisten, dat de voorgelegde verklaring gebillijkt heeft. Onze nationale secties zijn nog niet tot een definitieve uitspraak gekomen. Toch is de kwestie door de ontwikkeling der links-communistische oppositie zo ver voorbereid, dat wij aan het oordeel van onze organisaties niet twijfelen. Het laatste woord behoort in ieder geval aan onze secties.
Enige deelnemers aan deze conferentie blijven vermoedelijk bij de mening dat wij met rijkelijke vertraging tot een breuk met de stalinbureaucratie gekomen zijn. Het is hier niet de plaats tot de oude strijd terug te keren, het is echter een feit dat onze politiek, die zich naar de objectieve processen en niet naar de subjectieve stemmingen richtte ons de mogelijkheid gaf in meer dan 20 landen organisaties van bolsjewieken-leninisten te formeren. Ofschoon de meesten van haar slechts kaders en geen massaorganisaties zijn, toch hebben zij het onschatbare voorrecht in internationale maatstaf verbonden te zijn door de eenheid der programmatische en strategische conceptie, die zich voortdurend naar de ervaring der grote gebeurtenissen en stukken strijd van het proletariaat ontwikkelde.
Reeds uit het gezegde blijkt dat de breuk met de centristische bureaucratie voor ons in geen geval een verzwakking van onze strijdoppositie tegen het reformisme betekent. Integendeel, thans is zij onverzoenlijker dan ooit. De voornaamste historische misdaad van de stalinbureaucratie zien wij juist daarin, dat zij met haar gehele politiek onschatbare diensten bewees aan de sociaaldemocratie, terwijl zij de overgang van het proletariaat naar de weg der revolutie belemmert.
Voor ons bolsjewieken-leninisten, en hopelijk ook voor u allen, kan er geen sprake zijn van duurzame, gemeenschappelijke arbeid met organisaties, die niet met de principiële grondgedachten van het reformisme gebroken hebben en nog op de opstanding van de sociaaldemocratie als partij hopen, of het voor haar zending houden de IIe en IIIe Internationale te verenigen. Van dergelijke tendensen doordrongen groepen kunnen de arbeiders slechts achteruit trappen. Wij willen echter, steunende op de lessen van het verleden, voorwaarts marcheren.
De “eenentwintig voorwaarden” voor opneming in de Communistische Internationale, die destijds door Lenin teneinde een definitieve afgrenzing van alle schakeringen van het reformisme en anarchisme te verkrijgen, uitgewerkt werden, krijgen in de huidige etappe weer een actueel karakter. Het gaat vanzelfsprekend niet om de tekst van dit document, die overeenkomstig de voorwaarden der nieuwe periode grondig omgewerkt moet worden doch om de algemene geest der revolutionaire marxistische onverzoenlijkheid. Slechts onder de voorwaarde dat het reformisme meedogenloos afgegrensd zal worden, kan en moet men de grond der vriendschappelijke samenwerking met alle proletarische organisaties betreden, die zich inderdaad van het reformisme naar het communisme ontwikkelen. Wij veroordelen en verwerpen beslist de houding der stalinbureaucratie, die als “linkse sociaalfascisten” alle revolutionaire organisaties behandelt, die door de schuld van de Komintern buiten de Komintern staan, om ze even later na de nieuwe catastrofe honingzoet in de Komintern uit te nodigen als “sympathiserende” partijen. De Komintern is slechts in staat de proletarische organisaties tot ontbinding te brengen en te vernietigen, doch niet om ze te consolideren en op te voeden. De samenwerking die wij op het oog hebben maakt een eerlijke verhouding tot ideeën en feiten, wederzijdse kameraadschappelijke kritiek en achting voor elkaar nodig.
Revolutionaire politiek zonder revolutionaire praktijk is ondenkbaar. Hier behoeven wij het allerminst van voren af aan te vangen. Wij staan op de grondslag van Marx en Lenin. De eerste congressen der Communistische Internationale lieten ons een onschatbare programmatische erfenis na. Het karakter van het huidige tijdperk als het tijdperk van het imperialisme, d.w.z. van de kapitalistische neergang, het wezen van het huidige reformisme en de methode voor zijn bestrijding, de verhouding tussen democratie en proletarische dictatuur, de rol der partij in de proletarische revolutie, de verhouding tussen proletariaat en kleinburgerdom, in het bijzonder de boeren (de agrarische kwestie), het nationale probleem en de bevrijdingsstrijd der koloniale volkeren, de arbeid in de vakverenigingen, de eenheidsfrontpolitiek, de verhouding tot het parlementarisme, enz. al deze vragen werden in de arbeid der eerste vier wereldcongressen op een tot nu toe onovertroffen principiële wijze belicht.
Een der eerste dringende taken der organisaties, die op haar vaandel de vernieuwing van de revolutionaire beweging schrijven, bestaat daarin de principiële besluiten der eerste vier wereldcongressen op te diepen, ze in een systeem te brengen en aan een ernstige discussie in het licht van de verdere revolutionaire taken van het proletariaat te onderwerpen. De huidige conferentie moest naar onze mening de weg en de eerste schreden van dit noodzakelijke werk vastleggen.
Het politieke leven der proletarische voorhoede is niet bij de eerste vier congressen der Communistische Internationale blijven stilstaan. Onder de invloed der historische verhoudingen, d.w.z. van de klassenstrijd, ging het apparaat van de Komintern definitief van het marxisme naar het centrisme, van het internationalisme naar de nationale beperking over. Was de opbouw der IIIe Internationale onmogelijk zonder zuivering der marxistische leer van het vuil van het reformisme, de schepping van revolutionaire partijen is thans ondenkbaar zonder de zuivering der beginselen en methoden van het communisme van het vuil en de vervalsing van het bureaucratische centrisme.
De met talrijke en zware offers verbonden strijd der Linkse Oppositie tegen de slingeringen van het stalinistische apparaat is neergelegd in een reeks van documenten van programmatisch en strategisch karakter. Overeenkomstig de belangrijke etappen van de laatste tien jaren worden in deze documenten de volgende problemen belicht: de economische opbouw der USSR, het partijregime, de politiek van het proletariaat in de koloniale revoluties, (China, Indië), de methoden van het eenheidsfront (het Anglo-Russisch comité enerzijds, Duitse ervaring anderzijds), de wegen der Spaanse revolutie (“democratische dictatuur”), de strijd tegen de oorlog, de strijd tegen het fascisme, enz. De voornaamste conclusies uit deze tienjarige strijd zijn beknopt samengevat in de “elf punten” der internationale voorconferentie der Linkse Oppositie. Dit programdocument bevelen wij in uw opmerkzaamheid aan.
Onnodig te zeggen dat wij van onze kant met de grootste opmerkzaamheid alle thesen, resoluties, programverklaringen zullen behandelen, waarin de andere, hier vertegenwoordigende organisaties haar beoordeling der perspectieven en taken geuit hebben of uiten zullen. Wij streven nergens zo zeer naar dan naar wederzijdse mededelingen over ervaringen en ideeën. Tot onze grote tevredenheid stellen wij vast dat de “beginselverklaring” van de Revolutionair Socialistische Partij van Holland in alle principiële vragen met het platform der internationale Linkse Oppositie overeenkomt.
De huidige voorbereidende conferentie kan vanzelfsprekend de programmatische en strategische lessen van de internationale, revolutionaire strijd niet met de gewenste grondigheid behandelen. Doch het is tijd om er aan te beginnen. Wij veroorloven ons de wens uit te spreken dat ieder der hier vertegenwoordigde organisaties in haar pers onze “11 punten” met de noodzakelijke commentaren brengt en ons daarop ter discussie in dezelfde pers de mogelijkheid zal geven onze thesen te verdedigen. Wij van onze kant verplichten ons voor onze secties ter kennisneming en verklaring ieder programdocument te publiceren dat door de andere organisaties gebracht wordt, waarbij wij de verdedigers van het document gaarne een in het oog lopende plaats in onze pers zullen inruimen.
De vraag van de USSR is van buitengewone betekenis voor de arbeidersbeweging der gehele wereld en dus ook voor de juiste oriëntatie der tegenwoordige conferentie. Wij bolsjewieken-leninisten beschouwen de USSR ook in haar huidige vorm als een arbeidersstaat. Een dergelijke beoordeling behoeft noch illusies, noch optimisme.
Niets dan verachting kan men voor dergelijke “vrienden der USSR” hebben, die ieder tegen de sovjetbureaucratie gericht woord van kritiek voor een contrarevolutionaire daad verklaren. Indien revolutionairen zich door dergelijke gedragslijnen hadden laten leiden, dan had de Oktoberrevolutie nooit plaatsgevonden.
Wij wijzen de houding der Brandlerianen, volgens welke de politiek der stalinbureaucratie, die in alle andere landen een ketting van fouten vormt, in de USSR onfeilbaar blijft, als gespot met het marxisme af. Een dergelijke “theorie” steunt op de verloochening der algemene beginselen der proletarische politiek en maakt de Internationale tot een zuivere som van nationale partijen, wier leiders steeds bereid zijn de ogen voor wederzijdse zonden te sluiten. Een marxist kan met deze sociaaldemocratische opvatting niets gemeen hebben.
De politiek van de stalinbureaucratie in de USSR is principieel dezelfde als die van de Komintern. Het verschil ligt niet in de methoden, doch in de objectieve voorwaarden; in de USSR steunt de bureaucratie op de machtige door de proletarische revolutie gelegde peilers en heeft zij in tien jaren het kapitaal van de Komintern tot op de laatste cent verpand, dan heeft zij de grondslag van de socialistische staat wel ondergraven doch niet geliquideerd. Nadat het sovjetproletariaat partij, vakverenigingen en Sovjets verloren heeft, die door de bureaucratie in beslag werden genomen, bewaart het de arbeidersstaat alleen voor de burgerlijke omwenteling door zijn sociaal gewicht en de kracht van zijn revolutionaire traditie.
De sociale opbouw der USSR gelijk te stellen met het “staatskapitalisme” van het Amerikaanse, Italiaanse en Duitse type betekent de principiële vraag van een maatschappijorde negeren, de deur wijd open zetten voor het karakter van het eigendom en voor duidelijk onjuiste en gevaarlijke conclusies. In deze kwestie mogen er van onze kant geen dubbelzinnigheid en compromissen zijn. De verdediging van de arbeidersstaat tegen het imperialisme en de contrarevolutie blijft de plicht van iedere revolutionaire arbeider. Doch aan deze verdediging meewerken betekent volstrekt niet een werktuig der Sovjetregering te worden.
De handelingen en verklaringen der sovjetdiplomatie riepen niet zelden vooral in de laatste periode, heftige en volop gerechtvaardigde onwil bij de ontwikkelde arbeiders te voorschijn. Niets verzwakt de positie van de USSR in de wereld zo zeer, trots alle erkenningen en non-agressieverdragen, dan de door en door opportunistische, van de slaapwekkende illusies van het “socialisme in een land” vervulde buitenlandse politiek der stalinisten.
Zonder revolutionaire strijd van het wereldproletariaat kan men de USSR niet verdedigen. Revolutionaire strijd kan er niet zijn zonder onafhankelijkheid van de sovjetbureaucratie, dus ook van de sovjetdiplomatie. Aan de andere kant sluit de onverzoenlijke kritiek op het stalinisme het eenheidsfront met de sovjetbureaucratie tegen de gemeenschappelijke vijanden niet uit, doch schrijft dit integendeel voor.
De vraag van het innerlijke regime moet met de meeste aandacht behandeld worden bij de oprichting van nieuwe partijen en een nieuwe Internationale. De arbeidersdemocratie is geen organisatorische, doch een sociale vraag. Hoe meer het leidende apparaat van de proletarische politiek afwijkt, des te minder kan het de controle van de proletarische voorhoede dulden. Tenslotte is de verstikking der arbeidersdemocratie het resultaat van de druk der klassevijanden met behulp van de arbeidersbureaucratie. Deze historische wet wordt zowel bevestigd door de geschiedenis van het reformisme in de kapitalistische landen als door de ervaring met de bureaucratisering van de Sovjetstaat.
De sociaaldemocratie komt tot haar regime door middel van een ingewikkeld systeem van maatregelen: aan de ene kant jaagt zij systematisch niet alleen de revolutionaire en kritisch aangelegde arbeiders uit de partij doch ook uit de vakverenigingen, als zij zich niet voor voordelige posten laten kopen; aan de andere kant ontslaat zij haar ministers, parlementsleden, journalisten en vakverenigingsbureaucraten van de discipline ten opzichte van de partij. De gecombineerde methoden van geweld, bedrog en omkoping geeft de sociaaldemocratie de gelegenheid de schijn der discussie, der verkiesbaarheid van functionarissen, der controle, enz. te bewaren en gelijktijdig een apparaat der imperialistische bourgeoisie in de kringen der arbeiders te blijven.
Terwijl de stalinistische bureaucratie met behulp van het staatsapparaat het democratische in het bureaucratische centrisme veranderd heeft, heeft zij de partij, de Sovjet en de vakverenigingsdemocratie niet alleen naar het wezen, doch ook naar de vorm geliquideerd. Het regime van de persoonlijke dictatuur werd volledig van de Russische Communistische Partij op de partijen in de kapitalistische landen overgedragen. De partijbeambten hebben slechts tot taak de hogere wil te verkondigen. De partijmassa bezit het enige recht: te zwijgen en te gehoorzamen. De gebruikelijke maatregelen om “orde” in de partij te houden zijn: represailles, ophitsing, omkoperij. Dat is de weg om de proletarische partijen tot ontbinding te brengen en te vernietigen.
Een revolutionair wordt slechts opgevoed in de atmosfeer van kritiek op al het bestaande, daarbij ook op zijn eigen organisatie. Een onaantastbare discipline kan slechts ontstaan bij bewust vertrouwen in de leiding. Dat vertrouwen wordt niet alleen door een juiste politiek verworven, doch ook door een eerlijke houding ten aanzien van eigen fouten. De vragen van het innerlijke regime zijn op die manier voor ons van buitengewone betekenis. Men moet de ontwikkelde arbeiders de mogelijkheid bieden bewust en zelfstandig aan de opbouw der partij en de uitwerking van haar gehele politiek deel te nemen. Men moet de arbeidersjeugd de mogelijkheid geven, te denken, kritiek uit te oefenen, zich te vergissen en zich weer te corrigeren.
Aan de andere kant is het duidelijk dat het regime der partijdemocratie slechts in dat geval tot de schepping van een gehard en eensgezind leger van proletarische strijders kan leiden, wanneer onze organisatie op de onaantastbare beginselen van het marxisme steunend, met de methoden van het democratische centrisme, onverzoenlijke tegenstand biedt aan opportunistische, centristische en avonturistische invloeden.
Wij wensen in het bijzonder dat deze conferentie aantoont hoe men zonder de geringste principiële concessies te doen, zonder insinuatie en coulisse-intriges een eerlijke geestelijke strijd kan voeren. Het wordt waarlijk tijd dat de atmosfeer der arbeidersbeweging gereinigd wordt en gezond wordt gemaakt.
* * *
De koers naar de nieuwe Internationale is ons door de gehele gang der ontwikkeling voorgeschreven. Dat betekent echter niet dat wij voorstellen de nieuwe Internationale onverwijld uit te roepen. Wij zouden een dergelijk voorstel zonder aarzelen doen, indien onder de hier vertegenwoordigende organisaties reeds thans een werkelijke, d.w.z. aan de ervaring getoetste eensgezindheid met betrekking tot de grondbeginselen en methoden van de revolutionaire strijd zou heersen. Dat is echter niet het geval. Tot principiële eensgezindheid, dus tot de Internationale, kan men slechts komen op de weg van gemeenschappelijke revolutionaire arbeid en ernstige wederzijdse kritiek.
Men kan de nieuwe Internationale niet voorbereiden, als men niet praktisch aan de gebeurtenissen deelneemt. De programdiscussie tegenover de revolutionaire strijd stellen, dat zou natuurlijk onjuist zijn. Het is noodzakelijk, het een met het ander te verbinden. Wij juichen het toe dat op de dagorde van deze conferentie actuele vragen geplaatst zijn, die met de strijd tegen het fascisme en tegen de oorlog verbonden zijn en op ieder van deze terreinen zijn wij even bereid schouder aan schouder met de andere organisaties een wezenlijke stap voorwaarts te zetten.
Kameraden, zonder leiding, zonder internationale leiding is er geen mogelijkheid voor de arbeidersklasse van de wereld, zich van de tegenwoordige druk te bevrijden. De schepping van een nieuwe Internationale hangt niet alleen van de objectieve gang der gebeurtenissen af, doch ook van onze bemoeiingen. Zeer waarschijnlijk zijn wij thans reeds veel sterker, dan het velen van ons schijnt. De geschiedenis heeft ons niet vergeefs aangetoond hoe een organisatie, die met grote autoriteit uitgerust is, doch de richting verloren heeft, lange tijd achter elkaar schijnbaar ongestraft fouten op fouten kan hopen; doch tenslotte brengt de gang der gebeurtenissen haar de onvermijdelijke ineenstorting. Omgekeerd kan een met een betrouwbaar kompas toegeruste organisatie, die lange tijd achter elkaar een onbeduidende minderheid bleef, bij het intreden van een historische wending, zich plotseling op een hoge trap verheffen. Een dergelijke mogelijkheid bestaat er voor ons onder voorwaarde van een juiste politiek onzerzijds. Laten wij met vereende krachten trachten deze mogelijkheid niet te laten voorbijgaan. Onze revolutionaire verantwoordelijkheid is onmetelijk groot. Moge onze schepping zich op de hoogte van deze verantwoordelijkheid verheffen.