V.I. Lenin
De linkse stroming, een kinderziekte van het communisme
Ongetwijfeld ziet nu al bijna iedereen dat de bolsjewieken geen 2½ maand, laat staan 2½ jaar, aan de macht hadden kunnen blijven zonder de strengste, waarlijk ijzeren discipline in onze partij, zonder de volledige en onbeperkte ondersteuning van de partij door de gehele massa der arbeidersklasse, d.w.z. door alle denkende, eerlijke, onbaatzuchtige, invloedrijke mensen van deze klasse, die in staat zijn de achterlijke lagen te leiden of mee te slepen.
De dictatuur van het proletariaat is de meeste opoffering vergende, meest meedogenloze oorlog van de nieuwe klasse tegen een machtigere vijand, tegen de bourgeoisie, wiens verzet door haar omverwerping (al is het maar in één land) vertienvoudigd wordt en wiens macht niet alleen gelegen is in de sterkte van het internationale kapitaal, in de sterkte en hechtheid van de internationale bourgeoisie, maar ook in de macht der gewoonte, in de sterkte van de productie in het klein. Want productie in het klein bestaat er op de wereld helaas nog zeer, zeer veel; de productie in het klein brengt echter onophoudelijk, dagelijks, elk uur, elementair en in massale omvang kapitalisme en bourgeoisie voort. Om al deze redenen is de dictatuur van het proletariaat noodzakelijk, en de overwinning op de bourgeoisie is onmogelijk zonder een langdurige, hardnekkige, verbitterde strijd op leven en dood, een oorlog die uithoudingsvermogen, discipline, standvastigheid, onbuigzaamheid en eenheid van wil vereist.
Ik herhaal: de ervaringen van de zegevierende dictatuur van het proletariaat in Rusland hebben degenen die niet tot denken in staat zijn of geen gelegenheid hadden over dit vraagstuk na te denken, duidelijk laten zien dat onvoorwaardelijke centralisatie en strengste discipline van het proletariaat een van de voornaamste voorwaarden voor de overwinning op de bourgeoisie zijn.
Daarover wordt dikwijls gesproken. Wat het betekent, onder welke voorwaarden het mogelijk is — daarover wordt echter lang niet genoeg nagedacht. Zou men er niet beter aan doen de aan de sovjetmacht en de bolsjewieken toegezwaaide lof veelvuldiger te verbinden met een zeer ernstige analyse van de oorzaken, die ertoe hebben geleid dat de bolsjewieken de voor het revolutionaire proletariaat noodzakelijke discipline konden scheppen?
Het bolsjewisme bestaat als stroming van het politieke denken en als politieke partij sinds het jaar 1903. Alleen de geschiedenis van het bolsjewisme gedurende de gehele tijd van zijn bestaan kan op bevredigende wijze verklaren waardoor het in staat is geweest de voor de overwinning van het proletariaat noodzakelijke ijzeren discipline tot stand te brengen en die onder de moeilijkste omstandigheden te handhaven.
En dan komt allereerst de vraag naar voren: waardoor wordt de discipline van de revolutionaire partij van het proletariaat gehandhaafd? Waardoor wordt ze gecontroleerd, waardoor versterkt? In de eerste plaats door het klassenbewustzijn van de proletarische voorhoede en door haar toewijding aan de revolutie, door haar uithoudingsvermogen, haar zelfopoffering, haar heldendom. In de tweede plaats door haar vermogen zich met de meest brede massa’s van het werkende volk, allereerst met de proletarische, maar ook met de niet-proletarische werkende massa’s te verbinden, toenadering met hen tot stand te brengen, ja zelfs, zo men wil, tot op zekere hoogte met hen samen te smelten. In de derde plaats door de juistheid van de politieke leiding, die door deze voorhoede wordt gerealiseerd, door de juistheid van haar politieke strategie en tactiek, onder de voorwaarde dat de brede massa’s zich door eigen ervaring van deze juistheid overtuigen. Zonder deze voorwaarden kan in een revolutionaire partij, die werkelijk bij machte is de partij van de vooruitstrevende klasse te zijn, wiens taak het is de bourgeoisie omver te werpen en de gehele maatschappij om te vormen, de discipline niet verwezenlijkt worden. Zonder deze voorwaarden worden de pogingen om discipline te scheppen onvermijdelijk een fictie, een frase, een farce. Deze voorwaarden kunnen echter aan de andere kant niet ineens ontstaan. Ze worden slechts door moeizame arbeid, door harde ervaring tot stand gebracht, wat wordt vergemakkelijkt door de juiste revolutionaire theorie, die op haar beurt geen dogma is, maar slechts nauw samenhangt met de praktijk van een werkelijke massabeweging en een werkelijk revolutionaire beweging definitief vorm aanneemt.
Als het bolsjewisme in de jaren 1917-1920 onder ongelooflijk moeilijke omstandigheden de strengste centralisatie en een ijzeren discipline wist te scheppen en met goed gevolg wist toe te passen, dan is de oorzaak daarvan heel eenvoudig gelegen in een reeks historische bijzonderheden van Rusland.
Aan de ene kant is het bolsjewisme in 1903 ontstaan op de hechte grondslag van de marxistische theorie. Dat echter deze — en alleen deze — revolutionaire theorie juist is, is niet alleen bewezen door de internationale ervaringen van de gehele 19e eeuw, maar in het bijzonder ook door de ervaringen met de dwalingen en verwarringen, met de fouten en teleurstellingen van het revolutionaire denken in Rusland. In de loop van ongeveer een halve eeuw, ongeveer vanaf de veertiger tot de negentiger jaren van de vorige eeuw, zocht het vooruitstrevende denken in Rusland, onder het juk van het ongelooflijk barbaarse en reactionaire tsarisme, gretig naar de juiste revolutionaire theorie en volgde het met een verbazingwekkende ijver en oplettendheid elk ‘laatste woord’ van Europa en Amerika op dit gebied. Rusland heeft zich het marxisme als de enig juiste revolutionaire theorie waarlijk door lijden eigen gemaakt, door een halve eeuw van ongehoorde kwellingen en offers, weergaloos revolutionair heldendom, ongelooflijke energie en toegewijd zoeken, leren, in de praktijk beproeven van teleurstellingen, van toetsen en vergelijken met de ervaringen van Europa. Dank zij het door het tsarisme opgedrongen emigrantenleven beschikte het revolutionaire Rusland in de tweede helft van de 19e eeuw over een zodanige overvloed aan internationale verbindingen, over een zo voortreffelijke kennis van alle vormen en theorieën van de revolutionaire beweging van de wereld als geen ander land op de aardbol bezat.
Aan de andere kant had het bolsjewisme, dat op deze granieten theoretische grondslag was ontstaan, een praktische geschiedenis van vijftien jaar (1903-1917) achter zich, die, wat rijkdom aan ervaring betreft, haar gelijke niet kent. Want geen ander land had in die vijftien jaren ook maar bij benadering zoveel doorgemaakt op het gebied van revolutionaire ervaring, van snelle en veelvuldige verandering van de verschillende vormen van de beweging: de legale en illegale, de vreedzame en stormachtige, de ondergrondse en openlijke, het werk in kleine groepen en het massawerk, de parlementaire en de terroristische vorm van de beweging. In geen ander land was in een zo korte tijdspanne zo een rijkdom aan vormen, schakeringen en methoden van de strijd van alle klassen uit de moderne maatschappij geconcentreerd geweest, en wel van een strijd die als gevolg van de achterlijkheid van het land en van het zware juk van het tsarisme bijzonder snel rijp werd en zich bijzonder begerig en met succes het passende ‘laatste woord’ van de Amerikaanse en Europese politieke ervaringen eigen maakte.