Првпат објавено: Jean Ziegler, Le livre noir du capitalisme., Pantin, France: Le temps des cerises, 1998, 427 pp.;
Превод: Томислав Захов (од француски)
Техничка обработка: Томислав Захов
Онлајн верзија: јуни 2024
Прва пресвртница: банкрот на политичките и воените елити. На 19 јули 1870 година, Втората империја, „со лесно срце“, објави војна на Прусија, срце што беше многу полесно затоа што, според министерот за војна, на армијата не `и недостасуваше „ниту едно копче на хеланките“.[1] Подоцна, Наполеон III со жалење капитулираше во Седан и на 4 септември беше прогласена Републиката. Новата влада, наречена „Национална одбрана“, всушност „национално пребегнување“, е составена од умерени републиканци „исклучително внимателни по прашањето за редот и имотот“.[2] Претседавач на оваа влада и воената власт на Париз, е генералот Луј Троши, „минат партицип од глаголот trop choir“, иронично се потсмева Виктор Иго.
Опкружен со Прусите од 19 септември, Париз, и покрај екстремната строгост на опсадата, „се одлучи за сеопфатна борба“ (Проспер-Оливие Лисагарај). Обичните Парижани вооружени (вклучувајќи топови, купени со масовна претплата) се организираат.
Оттогаш, стравот од „опасни класи“ повторно се појави, со поголема сила од кога било. Уште на 19 септември 1870 година, Франциск Сарсе - многу реакционерен новинар - со цинизам и луцидност забележал: „Буржоазијата се гледаше себеси, не без одредена меланхолија, помеѓу Прусите кои и ставија нога на грлото и оние што ги нарекуваше црвени и кого ги виде само вооружени со ками. Не знам кој повеќе ја исплаши: повеќе ги мразеше странците, но повеќе се плашеше од луѓето од Белвил...“
Истиот тој 19 септември, Жил Фавр тајно се сретнал со Бизмарк во Фериер за да се распраша за условите за примирје... Меѓутоа, Троши му се доверил на својот пријател конзервативниот писател Максим Дукан: „Националната гарда ќе се согласи на мир само ако изгуби 10.000 мажи.“[3] Оваа тешкотија може да се надмине: излезот од Бузенвал, на 19 јануари 1871 година, резултираше со смрт на 4.000 војници и офицери.
Овој страв и фобија во комбинација доведуваат до предавство. Изборот помеѓу Прусите и Белвилоа беше брзо направен. Гистав Флобер (1821–1880) `и напиша на Жорж Санд (1804–1876) на 30 април 1871 година: «„Ах! Фала му на Бога, Прусите се тука!“ е универзалниот крик на буржоазијата.»[4] Зборовите потврдени од Франциск Сарсе: „Не можете да замислите како се изговарало ова иа... Можеше да се рече дека ова иа е подлабоко од германска кригла: „Да, кутар Французин, ние сме тука, не плаши се повеќе од ништо... Ти си роден во слободна земја, иа, на пријателска земја, иа, под заштита на баварските бајонети, иа, иа“. Не можев а да не го повторам ова за возврат, обидувајќи се да ја фатам интонацијата.“[5] Примирјето, потпишано на 28 јануари, `и го предаде Алзас и дел од Лорен на Прусија.
Веќе на 3 јануари 1871 година, Le Figaro најавува пораз: „Армија на доброто против армијата на злото... редот против анархијата, борбата нема да биде ниту долга, ниту тешка! Ова ќе биде повеќе борба отколку битка... Крстоносна војна на цивилизацијата против варварството.“ На 18 март, Тиер се согласи: ја испрати војската, кога се раздени, да ги заземе топовите на Националната гарда. Овој провокативен фитил го експлодира бурето барут. Централниот комитет на Националната гарда на 21 март објави: „Пролетерите на главниот град, среде неуспесите и предавствата на владејачките класи, сфатија дека е дојдено времето да ја спасат ситуацијата со преземање на управувањето со јавните работи во свои раце. Буржоазијата, нивниот старешина, која ја постигна својата еманципација пред повеќе од 80 години, која им претходеше на патот на револуцијата, зар денес не разбира дека дојде редот на еманципацијата на пролетаријатот?“
Со своето раѓање, со своето кратко постоење (72 дена) и пред сè со својата обилна работа, Комуната, првата светска работничка револуција, прави злосторство на осквернување на височеството, осквернување на капитализмот и осквернување на моралниот поредок: влада на народот од народот и за народот, избрани функционери со императивен и отповиклив мандат, вистинска граѓанска мобилизација, самоуправни принципи (уредбата од 16 април 1871 година им го довери управувањето со напуштените работилници на нивните вработени групирани во задруги), првиот чекори кон еманципација на жените, улогата на странците (унгарски еврејски имигрант, Лео Франкел, министер за труд)…
За време на крвавата недела (21-28 мај 1871 година), војската на Версај делуваше со задоволство. Оваа армија, а особено нејзините високи офицери, имаа стекнато искуство за време на освојувањето на Алжир (масакрите во пештерите на масивот Дахра во 1845 година)[6], во Мексико (Галифет) и против штрајкувачите (27 убиени во Обин и Ла Рикамари). Долго време на чело на оваа армија, генералот Виној се дефинира себеси како „човек кој отсекогаш гледал на редот како на прва должност на секое општество“.[7] Оваа војска ја зголемува Бизмарк, кој ги ослободува воените заробеници. Класен интернационализам.
До степен на омраза и страв, Париз е претворен во кланицa.[8] Меѓу многуте сведоци, Анри Динан, основач на Црвениот крст: „Оваа непопустлива репресија... заврши со ужасни сцени на колење што го направи Париз масовна гробница на луѓе. Убивавме заради убивање... Вистинска истребувачка војна со сите нејзини ужаси, да бидеме искрени, бидејќи тоа е вистината; а нарачателите се фалат и се фалат: мислеа дека исполнуваат света должност; требаше да бидат стрелани сите оние кои припаѓаа на Комуната или беа нејзини симпатизери.“ Резимираните егзекуции се безбројни: касарните, затворите (1900 егзекуции во Ла Рокет, 28 мај), градините и плоштадите (Луксембург, Парк Монсо, Жарден де Плант), гробиштата (Пер-Лашез, Монпарнас) се толку многу масовни гробници; казаматите, полнети со трупови, служат како печки за согорување. Врвот на суровоста: Комунарите беа закопани живи, особено на плоштадот Сен Жак. Според британскиот весник Evening Standard, „сомнително е дали некогаш ќе можеме да ја дознаеме точната бројка на касапењето кое продолжува. Дури и за сторителите на овие егзекуции, мора да биде сосема невозможно да се каже колку тела оставиле зад себе.“ Помеѓу 20.000 и 30.000.
Овие ѕверства предизвикуваат ентузијастички аплауз. Le Gaulois од 31 мај: „Лудаците од ваков вид и во толку голем број и сите заедно сочинуваат за општеството на кое му припаѓаат толку страшна опасност што веќе нема никаква друга можна казна освен радикално бришење.“ Неколку дена подоцна, Le Figaro додаде: „Господин Тиер има една важна задача: да го прочисти Париз... Никогаш нема да се укаже таква можност за да се излечи Париз од моралната гангрена која го јаде веќе дваесет години... Денес, помилувањето би било лудост... Што е тоа републиканец? Жесток ѕвер... Ајде, чесни луѓе! Подадена рака за да се стави крај на демократските и општествените штетници.“ Александар Дима синот, автор на La Dame aux Camélias, се наведнува да напише: „Ние нема да кажеме ништо за нивните жени од почит кон сите жени на кои личат кога се мртви.“
Стравот од епидемии го запира масакрот. Успешниот автор на драми, Емил де Жирарден, препорачува масовните погребувања да се вршат во предградијата: „Нема што да се плашиме од мртовечките производи на испарување, нечистата крв ќе ја напои браздата на орачот оплодувајќи ја.“ Белиот терор – „таа навала на пленот меѓу победниците“, вели Луиз Мишел – го следи крвопролевањето. 43.522 затвореници биле однесени во визбите на Версајската палата, во логорот Сатори или, како и осудениците, во пристанишните сплавови (Брест, Шербур, итн.). Нивниот долг марш вака го опиша новинарот од Версај, Леонс Дипон: „Пред нашите очи поминува стадо човечки суштества, изнемоштени, парталави, мешавина од цврсти луѓе, старци кои се` уште се цврсти, кутри ѓаволи кои се свиткани и болно се влечат, потпирајќи се на соседите. Некои имаат чевли, други влечки, други се боси... Толпата што ги гледа овие затвореници како маршираат покрај неа не знае како да се воздржи... Би сакала да се нафрли врз нив и да ги распарчи. Сум видел дами со многу нежен изглед, на врвот на огорченоста, како се забораваат себеси толку многу што со чадори за сонце ги удираат кутрите ѓаволи.“[9] Дами од светот и од полусветот. Слична приказна раскажува и големиот фотограф и писател Надар.[10]
Воените совети заседаваат пет години. Версајската „правда“ изрече 13.440 пресуди (вклучувајќи 3313 во отсуство): смртни казни (9.323 егзекутирани), депортација, затвор. Многу комунари се испратени во затвор во Нова Каледонија. Еден од нив, Жан Алеман, раскажува за бруталноста на приемот, потоа за нечовечката дисциплина, за телесните казни нанесени со садизам, за гладта, за изолацијата, за очајот, за самоубиствата…[11]
По овој страшен масакр, Тиер глуми пророк: „Веќе не зборуваме за социјализам и ни оди многу добро. Се ослободивме од социјализмот.“ Пророчиштето брзо се негираше. Додека Ежен Потие (1816–1887) пее:
„Ја убија со пушка,
со пукање од митралез,
и ја тркалеа со нејзиното знаме,
во глинестата земја,
а кланот дебели џелати
мислеа дека победиле.
И со сето тоа, Никола,
Комуната не е мртва!“
Фусноти
[1] Изразот „не фали копче на хеланките“ означува, но со примеси на иронија, дека сите детали се подготвени. Во 1870 година, кога Франција `и објави војна на Прусија, се појави овој израз. Сите имаа време да се подготват: тензијата меѓу двете земји трае најмалку четири години. На 15 јули, кога собранието гласаше за мобилизација, пацифистите се противеа. „Не сте подготвени“, предупредува Адолф Тиер. „Ние сме подготвени и крајно подготвени“, возврати маршалот Едмон Лебеф, министер за војна. И да трае војната две години, на нашите војници нема да им недостасува ниту копче на хеланките.“
[2] JP Azéma и M. Winock, Les Communards, Seuil, 1970, стр. 22.
[3] Maxime du Camp, Les convulsions de Paris, Hachette, 1897, t. I, p. 11. État d’esprit corroboré par l’Enquête parlementaire sur l’insurrection du 18 mars, t. I. p. 399 et t. III, p. 13.
[4] Санд беше позната по нејзината ангажираност и нејзините написи за време на Париската комуна од 1871 година, кога ја зазеде страната на собранието во Версај против комунарите, повикувајќи го да преземе насилни мерки против бунтовниците. Таа беше згрозена од насилството на Париската комуна, пишувајќи: „Ужасната авантура продолжува. Тие бараат пари за ослободување на киднапираните, се закануваат, апсат, судат. Ги зазедоа сите градски сали, сите јавни установи, ја ограбуваат муницијата и залихите на храна“.
[5] Во весникот со наслов - иронија на историјата - Le Drapeau tricolore, 20 мај 1871 година.
[6] Задушување е техника што ја користела француската експедициска сила за време на освојувањето на Алжир, во 1844 и 1845 година. Од 18 до 20 јуни 1845 година, палејќи огнови пред влезот кои го трошат достапниот кислород и ги полнат шуплините со чад, потполковникот Пелисие предизвикал речиси целото берберско племе да загине од задушување, кое нашло засолниште во пештерите на масивот Дахра.
[7] Communication de Jean-Claude Freiermuth, dans Maintien de l’ordre et polices, Créaphis, 1987, pp. 41-51.
[8] „Комуната застрела педесет и седум од затворот Ла Рокет. Версај возврати со илјада и деветстотини. Целото познато Владеење на теророт за петнаесет месеци гилотинираше 2.596 аристократи. Версајците погубиле 20.000 обични жители пред стрелачките одреди за една недела.“ (Види The Werewolf of Paris (1933) од Guy Endore)
[9] Léonce Dupont, Souvenirs de Versailles pendant la Commune, 1881.
[10] Nadar, 1871. Enquête sur la Commune, Paris, 1897.
[11] Jean Allemane, Mémoires d’un Communard. Des barricades au bagne, Paris, 1910.