Aneks do książki „Permanentna Rewolucja” z 1930 roku.
Teoria rewolucji permanentnej wymaga obecnie jak największej uwagi ze strony każdego marksisty, ponieważ kierunek walki klas i walki ideologicznej całkowicie i ostatecznie przesunął tę kwestię ze sfery wspomnień o dawnych rozbieżnościach między rosyjskimi marksistami do sfery rozważań o charakterze, więzi wewnętrznej i metodach rewolucji międzynarodowej w ogóle.
W stosunku do krajów o opóźnionym rozwoju burżuazyjnym, a w szczególności krajów kolonialnych i półkolonialnych, teoria rewolucji permanentnej oznacza, że pełne i realne osiągnięcie celów demokratycznych i narodowowyzwoleńczych nie jest do pomyślenia inaczej, jak poprzez dyktaturę proletariatu, polegającą na przejęciu przez proletariat władzy w charakterze przywódcy narodu uciskanego, a przede wszystkim mas chłopskich.
Kwestia agrarna, a wraz z nią kwestia narodowościowa, wyznaczają chłopom, którzy stanowią przytłaczającą większość ludności krajów zacofanych, wyjątkowe miejsce w rewolucji demokratycznej. Bez przymierza proletariatu z chłopami cele rewolucji demokratycznej nie tylko nie mogą zostać zrealizowane, ale nawet poważnie wytyczone. Przymierze tych dwóch klas jest jednak możliwe do zrealizowania jedynie w bezwzględnej walce z wpływami burżuazji liberalno-narodowej.
Bez względu na to, jakie w różnych krajach byłyby pierwsze, epizodyczne etapy rewolucji, realizacja rewolucyjnego przymierza proletariatu z masami chłopskimi jest możliwa tylko pod politycznym kierownictwem awangardy proletariackiej, zorganizowanej w partii komunistycznej. Oznacza to zarazem, że rewolucja demokratyczna może zwyciężyć tylko poprzez dyktaturę proletariatu, opartą na przymierzu z chłopami i nastawioną w pierwszej kolejności na osiągnięcie celów rewolucji demokratycznej.
Z punktu widzenia swojego znaczenia historycznego, bolszewickie hasło „demokratycznej dyktatury proletariatu i chłopstwa” miało właśnie wyrażać scharakteryzowane wyżej stosunki między proletariatem, chłopami i liberalną burżuazją. Dowiodło tego doświadczenie Października. Lecz ta stara formuła Lenina nie rozstrzygała z góry, jakie będą wzajemne stosunki polityczne między proletariatem a chłopami wewnątrz bloku rewolucyjnego. Innymi słowy, owa formuła miała świadomie pewien charakter algebraiczny, który w procesie doświadczenia historycznego miał ustąpić miejsca bardziej konkretnym jednostkom arytmetycznym. Jednakże doświadczenie to wykazało - i to w warunkach wykluczających wszelką pokrętną interpretację - że bez względu na to, jak wielka byłaby rola rewolucyjna chłopów, nigdy nie może być ona samodzielna ani, tym bardziej, kierownicza. Chłop idzie za robotnikiem lub za burżujem. Znaczy to, że „demokratyczną dyktaturę proletariatu i chłopstwa” można sobie wyobrazić tylko jako dyktaturę proletariatu, ciągnącego za sobą masy chłopskie.
Demokratyczna dyktatura proletariatu i chłopstwa, pojmowana jako ustrój odmienny od dyktatury proletariatu pod względem swojej treści klasowej, byłaby do zrealizowania tylko w przypadku, gdyby było możliwe istnienie niezależnej partii rewolucyjnej, która ucieleśniałaby interesy demokracji chłopskiej i w ogóle drobnomieszczańskiej i która, przy pomocy proletariatu, byłaby zdolna do objęcia władzy i sprawując władzę potrafiłaby wprowadzić w życie program rewolucyjny. Jak o tym świadczy doświadczenie całej historii współczesnej, a przede wszystkim historii Rosji w ciągu ostatniego ćwierćwiecza, przeszkodą nie do przezwyciężenia na drodze do utworzenia partii chłopskiej jest niesamodzielność gospodarcza i polityczna drobnej burżuazji oraz jej głębokie zróżnicowanie wewnętrzne, skutkiem którego we wszystkich decydujących sytuacjach, przede wszystkim w wojnie i w rewolucji, wyższe warstwy drobnej burżuazji (chłopów) idą z wielką burżuazją, a niższe z proletariatem, zmuszając tym samym warstwy pośrednie do wyboru między tymi skrajnymi biegunami. Między kiereńszczyzną a władzą bolszewicką, między Kuomintangiem a dyktaturą proletariatu nie istnieje i nie może istnieć wyjście pośrednie, to znaczy demokratyczna dyktatura robotników i chłopów.
Obecna tendencja Międzynarodówki Komunistycznej do narzucenia krajom orientalnym hasła demokratycznej dyktatury proletariatu i chłopstwa, od dawna przezwyciężonego ostatecznie przez historię, może mieć tylko reakcyjny charakter. Ponieważ hasło to przeciwstawia się dyktaturze proletariatu, przyczynia się ono do rozmywania proletariatu w masach drobnomieszczańskich i w ten sposób sprzyja utrzymaniu hegemonii przez burżuazję narodową, a w rezultacie przyczynia się do fiaska rewolucji demokratycznej. Włączenie tego hasła do programu Międzynarodówki Komunistycznej już samo w sobie stanowi bezpośrednią zdradę wobec marksizmu i bolszewickich tradycji Października.
Dyktatura proletariatu, który dochodzi do władzy jako przywódca rewolucji demokratycznej, wraz ze zwycięstwem tej rewolucji nieuchronnie i nagle staje w obliczu celów, związanych z głębokimi przeobrażeniami burżuazyjnego prawa własności. Rewolucja demokratyczna przekształca się bezpośrednio w socjalistyczną i tym samym staje się permanentna.
Zdobycie władzy przez proletariat nie oznacza doprowadzenia rewolucji do końca, lecz jedynie jej rozpoczęcie. Budowa socjalizmu jest możliwa tylko na gruncie walki klas w skali krajowej i międzynarodowej. W warunkach decydującego panowania ustroju kapitalistycznego w skali światowej walka ta musi niechybnie powodować wybuchy wojen wewnętrznych, to znaczy domowych, i zewnętrznych, to znaczy rewolucyjnych. Na tym polega permanentny charakter rewolucji socjalistycznej jako takiej, niezależnie od tego, czy chodzi o kraj zacofany, w którym dopiero wczoraj dokonały się przeobrażenia demokratyczne, czy o stary kraj kapitalistyczny, który przeszedł przez długą epokę demokracji i parlamentaryzmu.
Zwycięstwa rewolucji socjalistycznej nie można sobie wyobrazić w granicach państwowych danego kraju. Jedna z podstawowych przyczyn kryzysu społeczeństwa burżuazyjnego polega na tym, że stworzone przez nie siły wytwórcze nie mogą już zmieścić się w granicach państwa narodowego. Stąd z jednej strony biorą się wojny imperialistyczne, a z drugiej burżuazyjne utopie Stanów Zjednoczonych Europy. Rewolucja socjalistyczna zaczyna się w skali krajowej, rozwija się w skali międzynarodowej, a zostaje doprowadzona do końca i osiąga kulminację w skali światowej. Dlatego rewolucja socjalistyczna staje się permanentna w nowym, szerszym znaczeniu: w tym znaczeniu, że kończy się wraz z ostatecznym zwycięstwem nowego społeczeństwa na całej kuli ziemskiej.
Tak zarysowany schemat rozwoju rewolucji światowej znosi różnicę między krajami „dojrzałymi” i „niedojrzałymi” do socjalizmu w znaczeniu martwej i pedantycznej klasyfikacji, wprowadzonej do obecnego programu Międzynarodówki Komunistycznej. Kapitalizm, stworzywszy rynek światowy, światowy podział pracy i światowe siły wytwórcze, sam przygotowuje całą gospodarkę światową do przeobrażeń socjalistycznych. Ten proces przeobrażeń dokona się w różnych krajach w różnym tempie. W określonych warunkach kraje zacofane mogą dojść do dyktatury proletariatu wcześniej niż kraje rozwinięte, ale dojdą później od nich do socjalizmu. W kraju kolonialnym lub półkolonialnym, którego proletariat okaże się niedostatecznie przygotowany do skupienia wokół siebie chłopów i zdobycia władzy, nie będzie tym samym możliwości doprowadzenia rewolucji demokratycznej do końca. Natomiast w kraju, w którym proletariat dojdzie do władzy w rezultacie rewolucji demokratycznej, dalsze losy dyktatury proletariatu i socjalizmu będą zależały w ostatniej instancji nie tyle od rozwoju krajowych sił wytwórczych, ile od rozwoju międzynarodowej rewolucji socjalistycznej.
Teoria socjalizmu w jednym kraju, która pojawiła się jako skutek reakcji przeciwko ruchowi Października, jest jedyna teorią, przeciwstawiającą się konsekwentnie i definitywnie teorii rewolucji permanentnej. Podejmowana pod ciosami krytyki przez epigonów próba ograniczenia stosowalności teorii socjalizmu w jednym kraju do Rosji ze względu na narodowe osobliwości (rozmiary kraju i bogactwa naturalne) nie polepsza sprawy, lecz ją pogarsza. Zerwanie ze stanowiskiem międzynarodowym zawsze i nieuchronnie prowadzi do narodowego mesjanizmu, to znaczy do przypisywania własnemu krajowi cech szczególnych, mających świadczyć o jego wyższości lub odrębności, które pozwalają mu rzekomo odgrywać rolę niedostępną dla innych krajów. Światowy podział pracy, zależność rozwoju radzieckiego przemysłu od zagranicznej techniki, zależność rozwoju sił wytwórczych rozwiniętych krajów Europy od azjatyckich surowców itd., itd., sprawiają, że budowa niezależnego społeczeństwa socjalistycznego jest niemożliwa w żadnym kraju świata.
Teoria Stalina-Bucharina nie tylko przeciwstawia mechanicznie, wbrew całemu doświadczeniu rewolucji rosyjskich, rewolucję demokratyczną rewolucji socjalistycznej, ale ponadto rozwodzi rewolucję krajową z rewolucją międzynarodową. Rewolucjom w krajach zacofanych wyznacza za cel ustanowienie nie dającego się ustanowić ustroju dyktatury demokratycznej, który przeciwstawia dyktaturze proletariatu. W ten sposób wnosi do polityki złudzenia i fikcje, paraliżuje walkę proletariatu o władzę na Wschodzie i opóźnia zwycięstwo rewolucji kolonialnych. Z punktu widzenia teorii epigonów fakt, że proletariat zdobywa władzę, oznacza zwycięstwo rewolucji („w dziewięciu dziesiątych”, zgodnie z formułą Stalina) i początek okresu reform krajowych. Teorie o ewolucji bogatego chłopa ku socjalizmowi
Program Międzynarodówki Komunistycznej, opracowany przez Bucharina, jest eklektyczny do szpiku kości. Stanowi jałową próbę pogodzenia teorii socjalizmu w jednym kraju z marksistowskim internacjonalizmem, który, ze swojej strony jest nieodłączny od permanentnego charakteru rewolucji międzynarodowej. Walka lewicowej opozycji komunistycznej o słuszną politykę i zdrowy ustrój wewnętrzny w Międzynarodówce Komunistycznej jest ściśle związana z walką o program marksistowski
Przypisy:
1 W okresie rozkwitu polityki prawicowej, prowadzonej przez blok rządzący radzieckiej biurokracji, w skład którego wchodziło centrum pod kierownictwem Stalina i prawe skrzydło pod kierownictwem Bucharina, ten ostatni twierdził, że w ZSRR bogate chłopstwo nie ewoluuje w stronę kapitalizmu, lecz „pokojowo wrasta” w socjalizm. Było to podstawą polityki radzieckiej partii komunistycznej w okresie od 1924 do 1928 roku, kiedy to bogate chłopstwo ogłosiło „strajk zbożowy” przeciwko władzy radzieckiej. Stalinowska biurokracja zareagowała na to radykalnym zwrotem w dotychczasowej polityce: terrorystycznym „rozkułaczeniem” chłopstwa i przymusową kolektywizacją rolnictwa. Trocki pisał powyższe tezy przed tym zwrotem.
2 W okresie, w którym Trocki pisał Rewolucję permanentną (pod koniec lat dwudziestych), charakteryzował stalinowski nurt w biurokracji radzieckiej jako „centryzm”. Nie uważał jeszcze, że dyktatura biurokratyczna skonsolidowała się ostatecznie i może zostać usunięta tylko poprzez rewolucję polityczną, lecz dopuszczał możliwość demokratycznej reformy ustroju politycznego ZSRR. Również nie uważał jeszcze Międzynarodówki Komunistycznej za całkowicie zwyrodniałą i zakładał możliwość jej odbudowy na pierwotnych podstawach. W kilka lat później uznał, że w ZSRR wykrystalizowała się w pełni pasożytnicza warstwa biurokratyczna i dokonała się biurokratyczna kontrrewolucja polityczna, a w związku z tym reforma radzieckiej partii komunistycznej i władzy państwowej oraz Międzynarodówki Komunistycznej jest już niemożliwa.